PERESTROJKA
De Vrije Gedachte No. 194 oktober 1989
Auteur: Jan Vis, creatief filosoof
als ik er ben ben
jij er ook,communisme,de macht,de
revolutie,democratie,gemeenschappelijkheid,glasnost,
individualiseringsproces,individualisme,individualiteit,onvolwassen
mensheid,perestrojka,politiek,uniformering,
vrijdenkers.
Terug naar:
de
Startpagina
Bladwijzer: NAVO Armenië ; Eenzijdigheid-1
; Mensenrechten
; NAVO - Polen
; Russische bovenlaag
; ANGST voor
GEMEENSCHAPPELIJKHEID ; Hervormingen ;
Naar andere artikelen: Hoe zit het nou met God ; ;
Beweging en verschijnsel (deel 1) ; Zie bladwijzer: [ POETIN ] in Cultuur Filosofische Opmerkingen-( 2015 ) ; De ontwikkeling van het
denken
; De Grote Vierslag (
nihilisme, anarchisme, socialisme, communisme ) ; Beweging en verschijnsel
(deel 2)
; beweging en verschijnsel (deel 3) ; De ontwikkeling van de West Europese
Cultuur
; vrouw en wereld ;
Het begrip politiek
kan op twee manieren geduid worden, ten
eerste als de strijd van allen tegen allen om het bezit van de macht, al of
niet in de vorm van met elkaar strijdende politieke partijen binnen het kader
van de democratie, en ten tweede als
de verzameling individuele handelingen voorzover die
ingrijpen in de maatschappelijke organisatie. Een aantal vrijdenkers is van
mening dat de maatschappelijke organisatie onmogelijk kan functioneren als er
niet enigerlei redelijke vorm van macht aanwezig is en gehandhaafd wordt.
Anderen - waartoe ik mezelf ook reken - denken dat dit slechts geldig is voor
een nog onvolwassen mensheid, maar dat uiteindelijk elke vorm van macht uit den
boze zal blijken te zijn. Zowel de ene als de andere opvatting houden echter
een machtsbegrip in dat niet strookt met de eerstgenoemde betekenis van het
begrip politiek. Daarom hebben de vrijdenkers er niets mee op, wijzen de
zaak af of staan er op zijn minst uitermate kritisch tegenover. Gaat het
evenwel over politiek in de tweede betekenis, dan zijn de vrijdenkers zogezegd
op eigen terrein omdat hun vrijdenken als levenshouding onmiddellijk van
invloed is op hun handelen ten opzichte van de medemens.
De gedachtegang
De onderstaande tekst van onze televisie
uitzending van 19 januari j.l. is geschreven vanuit
het vrijdenken als levenshouding en niet vanuit de een of andere
machtspolitieke overtuiging. Aan de gedachtegang liggen twee basisideeën ten
grondslag, namelijk ten eerste dat wij “met z’n allen” op deze wereld leven en
ten tweede dat ik als authentiek individu aanwezig zal moeten zijn om te
kunnen laten gelden: “als ik er ben ben jij er
ook”. Het samenspel van deze twee ideeën gaat bóven de Westerse
eenzijdigheid van “ik als uniek individu” en de Oosterse
eenzijdigheid van het “onpersoonlijke wij” uit. Als zodanig is het
Russisch gevoel voor gemeenschappelijkheid in begin en beginsel een volgende
fase in de ontwikkeling van de mensheid. Om deze ontwikkeling door te kunnen
zetten is het noodzakelijke en onvermijdelijk dat de Russische mensen tot
individuele ontplooiing komen. Dat proces heeft zich mijns inziens onmiskenbaar
ingezet en het zal zich, ondanks mogelijke tegenslagen en verzet van
kortzichtige machthebbers, door niets laten tegenhouden...
Perestrojka
In de westerse wereld is men sinds
onheuglijke tijden beducht voor “de Russische Beer”. Het gekke is dat de Russen er in de loop van
de geschiedenis nauwelijks enige aanleiding toe hebben gegeven. Toch
waarschuwden bijvoorbeeld de Polen de Engelse regering al in de 16e eeuw voor
“de Moscoviet, de vijand van alle vrijheid onder de
hemelen”, omdat hij “zijn aanvallen in deze richting op de Christenheid zal
richten, en allen die zich tegen hem verzetten zal afslachten of tot slaven
maken, wat god verhoede”. Als je niet beter wist zou je denken dat hier een NAVO generaal of
Reagan hun onzin uitkraamden. Christelijke onzin uiteraard van lieden die zélf
uitermate vredelievend zijn. De westerse christelijke wereld heeft zich
voortdurend met de Russen bemoeid. Dat heeft het Russische volk niet veel goeds
gebracht. Tot de revolutie van 1917
bepaalde het westen de cultuur van de bovenlaag.
Alle leden van de adel en de intelligentsia waren westers geschoold, verbleven
vaak hun hele leven in het westen en spraken doorgaans zelfs geen Russisch.
Ondanks die westerse opleiding, doordrenkt van westerse ideeën, deden zij geen
enkele moeite om het Russische volk uit de armoede op te heffen. Integendeel:
het volk werd meedogenloos uitgezogen. De revolutie moest redding brengen, maar
deed zij dat ook? Vaak wordt over het hoofd gezien dat de leiders van de
revolutie van '17 ook allemaal getraind waren in het westerse denken. Daarom
kun je gevoeglijk stellen dat de Russische revolutie een westerse was. Het
zogenaamde communisme was een puur westers idee en de erbij behorende theorie
eveneens. Het enige niet-westerse element in de revolutie was de aanleg van de
Russische mens voor gemeenschappelijkheid. Het zich manifesteren van die aanleg
gaf aan de revolutie die sfeer van ware menselijkheid, die destijds ook veel
westerse idealisten begeesterde. Maar in werkelijkheid ging het om het zich
doorzetten van de grootschalige industriële revolutie, die in het westen al
bijna een eeuw eerder begonnen was. De aanleg van de Russische mens voor
gemeenschappelijkheid is door de westeuropeaan steeds
als uitermate bedreigend ervaren. Daarom was er die voortdurende angst voor “de Russische Beer” en dat
uitte zich, zoals met angst gebruikelijk, in wantrouwen en agressie, gebaseerd
op allerlei spookverhalen. De aanleg voor gemeenschappelijkheid staat het
eenzijdige westerse individualisme in de weg, niet alleen omdat het de
tegenpool van dat westerse individualisme is, maar vooral ook omdat
gemeenschappelijkheid, al is het voorlopig nog schoorvoetend, een stap verder
in de cultuur ontwikkeling van de mensheid is. Indertijd is dat door enkele
zogenaamde communisten aangevoeld, maar uiteraard vertaalden zij dat gevoel op
westerse wijze en spraken dan van wereldverovering. Daar is de NAVO nu nog bang
voor! Maar dat is onzin, want die onvermijdelijke, volgende cultuurfase kan
zich niet door geweld realiseren, juist omdat het over gemeenschappelijkheid
gaat. Helaas echter leidde het er wel toe dat na de revolutie van 1917
letterlijk iedereen en alles in het teken van de gecentraliseerde eenheidsstaat
kwam te staan. Een uitweg voor het individu was er niet. Zeker niet toen Jozef
Stalin zich als een Tsaar ging gedragen en een niets ontziende terroristische
dictatuur doorvoerde. Dat was overigens in de dertigerjaren van deze eeuw niets
ongewoons. Er waren nog een paar van die figuren: Mussolini, Hitler, Franco.
Allemaal keerden zij zich tegen het individu. Dat had alleen recht van bestaan
als het zijn individualiteit inpaste in een groot, alles overheersend machtsstelsel.
“Uniformering van het individu”, om zo te zeggen. In Rusland lag dat in zoverre
anders dat er destijds nauwelijks van enige individualiteit bij de gewone
mensen gesproken kon worden. De mensen hadden nooit de kans gekregen om zich
vrij te ontwikkelen en te ontplooien. En die kans mochten ze ook tot voor kort
niet krijgen. Dat zou gevaarlijk zijn voor de Marxistische staat. Het ging in
Rusland dus niet zozeer om uniformering van reeds bestaande individuen,
maar om het verhinderen dat de mensen individu zouden worden.
Een
tijdlang kun je zoiets wel doen. De generatie die zijn wortels heeft in de
onderdrukking laat het zich nog wel aanleunen. Die weet niet beter. Maar de
moderne grootschalige technologie heeft ontwikkelde mensen nodig. De mensen
moeten grondig wetenschappelijk geschoold worden en dan is het onvermijdelijk
dat je daardoor de individualiteit wakker schudt. Die kun je dan nog wel een
tijdje proberen te uniformeren, maar het is logisch dat dit op een gegeven
moment niet meer gaat. Dan dreigt het hele machtsstelsel in te storten. De
productie en de economie stagneren en er komen steeds meer dissidenten, juist
onder de goedwillende mensen. In de westerse wereld wordt Gorbatsjovs Perestrojka,
zijn streven om de Russische maatschappij te hervormen, hoofdzakelijk als een
politieke kwestie gezien. Daarom vertrouwt men de perestrojka niet - zoals de
waard is...
Men doet alle mogelijke moeite om ons ervan te
overtuigen dat er bedoelingen achter steken. Gorbatsjov zou in december niet
naar huis gegaan zijn om te helpen bij de ramp in Armenië, maar vanwege interne
machtsproblemen. En hij zou willen ontwapenen om zijn economie te redden, niet
om de vrede te bevorderen. Soms krijg je zelfs de indruk, vooral uit de
pers, dat men er naar uit zit te kijken dat de zaak mislukt. Tot vervelens toe
wijst men schijnheilig op al die dingen die nog niet in orde zijn: de
naleving van de mensenrechten vooral en ook het
militair bezet houden van een aantal satelliet staten. Alsof je dat in één dag kunt veranderen! Zijn wij dan zo bijdehand
met dat soort dingen? Maar dan de westerse banken! Die vinden het
allemaal prachtig: er ligt een grote markt voor hen klaar, er valt geld
te verdienen. Totdat zij zullen bemerken dat de Russen zich niet meer zo uit
laten kleden als voor de revolutie. Dan zal de pret er gauw af zijn! Ik ben van
mening dat de hervormingen in Rusland in de grond van de zaak niets met
politieke slimmigheidjes te maken hebben, maar alles met het onstuitbare
individualiseringsproces van de Russische mens. Inderdaad kun je dan, zoals
Gorbatsjov zegt, de perestrojka niet los denken van de glasnost, de openheid, die in de
samenleving moet gaan gelden. Perestrojka en glasnost behoren onlosmakelijk bij
elkaar en dat wijst erop dat de nadruk bij de Russen niet op de politiek ligt,
maar juist op het humanitaire, het menselijke. Je komt er niet onder uit dat er
iets heel belangrijks gaande is in de Russische samenleving. Zo belangrijk dat
het heel wel mogelijk is dat deze nieuwe ontwikkeling de grenzen van de
Sovjet-Unie zal gaan overschrijden en ook in de rest van de wereld een nieuw
besef wakker roept. Als vrijdenker ga je dan hopen dat er in de westerse wereld
ook een Gorbatsjov op zal staan, al was het alleen maar om eindelijk eens dat
ongemotiveerde wantrouwen ten aanzien van de Russen weg te nemen. En ook dit
heeft in principe niets met politiek te maken. Het gaat om een nieuwe
mentaliteit van alle bewoners van een wereld die zonder dat steeds verder naar
de afgrond afglijdt. De vrijdenkers willen niets met politiek te maken hebben
en dus ook niet met die van de Sovjet-Unie. Want de politiek, van welk
machtsblok dan ook, heeft nog nooit echt wat goeds gebracht. Maar als het gaat
om glasnost, openheid,
en wezenlijke hervormingen van de maatschappelijke samenhangen, dan krijgen de
vrijdenkers weer enig vertrouwen in de toekomst.
Bovenstaande
tekst is geschreven: door Jan Vis, filosoof.
Naar andere artikelen: Hoe zit het nou met God ; ; Beweging en verschijnsel (deel 1) ; Zie bladwijzer: [ POETIN ] in Cultuur Filosofische Opmerkingen-( 2015 ) ; De ontwikkeling van het denken ; De Grote Vierslag ( nihilisme, anarchisme, socialisme,
communisme ) ; Beweging en verschijnsel (deel 2) ; beweging en verschijnsel (deel 3) ; De
ontwikkeling van de West Europese Cultuur ; vrouw en wereld ;
Terug naar:
de
Startpagina
Pagina's zijn door mij uit het tijdschrift van De
Vrije Gedachte No. 194 oktober 1989 overgenomen.
Aangezien
de filosofie er niet is voor enkele bevoorrechten maar juist voor alle mensen,
is het citeren uit mijn werk zonder meer
toegestaan. Wel echter zou ik het op prijs stellen dat het citeren vergezeld
gaat van een duidelijke bronvermelding! (Jan Vis)
|
|
|
|