NIHILISME
EN ANARCHISME ALS BASIS VAN HET ATHEISME
maart
1996
Auteur:
Jan Vis, creatief filosoof
anarchisme,anarchisten,atheisme,de richting en de zin van het leven,fundamentalisten,geloof,god bestaat niet, het ontkennen
van het bestaan van god,hogere waarden,nieuwe
wereldorde,nihilisme,samenleving,vrijdenkers,
wereldse waarden.
Naar bladwijzers: nieuwe wereldorde moraal de zin van het leven Polariseren-1 De Denkers van “De Verlichting” ; Economische Groei ; Polarisatie-4
;
Naar
andere artikelen: Geen God wat dan
; Godsdienst
en Geloof ; Evolutie
of Creatie ; De
fundamentele intolerantie van de Godsdienst ; God
bestaat niet ; Hoe zit het nou met god ; Discrimineert
/ onderdrukt de Westerse Cultuur..? zie aflevering 60 / 61 ; Bedreiging van het vrijdenken en het atheďsme
; Verbieden
van de godsdienst..?-zie afl. 21 ;
Ongewenst
atheďsme- zie afl. 32 ; Toch nog een Theocratie- zie afl. 18 ; Is
er dan toch een GOD..? Hoe zit dat..? Waarom
is de Islam als godsdienst tegen de Westerse Wereld..? zie no. 27. ; Briewisseling-
Geweld- Godsdienst- Geloof ; het toenemend belang van het atheďsme
; Volwassen
democratie, zie nr. 25
; Economisch Denken–zie
bladwijzers in “De ontwikkeling van het Denken”, ; Economische
denken ; het is het economische denken dat als vanzelfsprekend bepalend is
geworden voor het beoordelen van het welzijn van de mensen en dus de kwaliteit
van de samenleving-zie afl. 21, ; Economische
groei, zie bladwijzers in Beweging en Verschijnsel deel 3, ; Economische
groei, zie De Ontwikkeling van de West Europese Cultuur, ; Economische
groei, zie Identiteitscrises vrijdenken, ; Economische
machthebbers-zie nr. 57 ; Economische slavernij-zie nr. 18, Atheďsme
..! zie afl. 51 ; Onze cultuur
moet verdedigd worden tegen kortzichtigheid en tirannie. - zie bladw. Wankelmoedigheid(2)
Naar artikelen met o.a. de bladwijzer : De zin van het leven-Zie A , B ,
Naar
artikelen met bladwijzer “Polarisatie en/of
Polariseren” :
Polarisatie-1
; Zie bladwijzers uit Filosofie van de Hak op de Tak nr
2,
Polarisatie-2
; Zie bladwijzers uit Filosofie van de Hak op de Tak nr
3,
Polarisatie-3 ; Zie
bladwijzers uit De Ontwikkeling van het denken,
Polarisatie-5 ; Zie bladwijzers uit De Universiteit voor
humanistiek en het Atheisme,
Polariseren-2-zie bladwijzers uit De Universiteit voor Humanistieken het Atheisme,
Polariseren-3-zie bladwijzers uit Filosofie van de Hak
op de Tak nr.1,
Polariseren-4-zie bladwijzers uit Filosofie van de Hak
op de Tak nr.2,
Polariseren-5-zie bladwijzers uit Filosofische
Invallen 1t/m26,
Polariseren-6-zie
bladwijzers uit Varia 1t/m10,
Terug
naar: de Startpagina
NIHILISME EN ANARCHISME ALS BASIS VAN
HET ATHEISME
Het atheďsme gaat veel verder dan gedacht
wordt. Niet alleen dat het een bevrijding is van een van de ernstigste wanen,
namelijk die van het geloof en de godsdienst, maar vooral ook dat het, mits
consequent doorgedacht, een cultuur en de daaraan meekomende maatschappij
vernietigt. Daarom verzetten overal ter wereld de heersende machten zich zo
verbeten tegen het atheďsme, dat zij min of meer onbewust beseffen de
aartsvijand en doodgraver van hun machtsstelsels te zijn.
Als het over
atheďsme gaat bedenkt men er gewoonlijk niet veel meer aan dan een ontkenning
van het bestaan van een god. En de atheďst is dan dus iemand die ervan
overtuigd is dat goden niet bestaan. Omdat men er wat betreft het begrip God in
het hedendaagse denken min of meer stilzwijgend van uitgaat dat beide, zowel
het er-zijn van een god als het afwezig-zijn ervan, onbewijsbare zaken zijn die
op zijn best aanleiding kunnen geven tot het hebben van een overtuiging, maar
nimmer tot zekerheid kunnen leiden, wordt iemands bewering al of niet in god te
geloven meestal voor kennisgeving aangenomen, althans tegenwoordig in de
westerse wereld. Worden er elders wel consequenties uit getrokken, dan berust
dat doorgaans op een onverklaarbaar verontrustend gevoel en een min of meer
onbewust besef dat atheďsme gevaarlijk is voor het bestaande politieke en
maatschappelijke bestel. De atheďst valt dus niet alleen uit de toon door zijn
ongeloof, waarover men eventueel gemakkelijk de schouders op zou kunnen halen,
maar de atheďst wekt argwaan doordat men als vanzelf van hem gaat verwachten
dat hij wel eens de bron van allerlei onheilen zou kunnen zijn. Als je dit
laatste eens nader onderzoekt blijkt het in heden en verleden steeds zo te zijn
dat de weerstand en zelfs de haat tegen het atheďsme een maatschappelijke grond
heeft en eigenlijk nauwelijks een kwestie van geloof of ongeloof is.
In een vorig artikel
heb ik betoogd dat de weerstand van een aantal hedendaagse intellectuelen
berust op het afwijzen van stellige uitspraken. Hoewel je dit op zichzelf
gerust een filosofische of misschien wel wetenschappelijke zaak zou kunnen
vinden blijkt bij nadere beschouwing ook hierbij het maatschappelijke aspect
bepaald niet afwezig. Stellige uitspraken werken polariserend en lokken
tegenspraak uit. Zij kunnen zelfs wel aanleiding zijn tot verdeeldheid onder de
mensen en dat is nu precies iets dat strijdig is met algemeen aangehangen
democratische opvattingen. Dat is te zeggen: met hedendaagse opvattingen over de democratie, die vooral
bepaald worden door theorieën over management, economische groei en een daarmee
samenhangende opvatting over een nieuwe wereldorde.
Kenmerkend hiervoor is de bijna ziekelijke
angst voor tegenstellingen onder de mensen. Die moeten dan ook opgeheven
worden, niet door ze zo goed mogelijk langs de weg van de discussie op te
lossen, maar door ze zonder pardon te elimineren, glad te strijken en weg te
werken en vervolgens te doen alsof ze er helemaal niet zijn. Dus, als stellige
uitspraken over allerlei verschijnselen en toestanden tegenstellingen kunnen
oproepen moeten ook zij verdwijnen. Of de uitspraak "god bestaat
niet" nu al of niet juist wordt bevonden, althans een uitspraak is waarmee
men het wel eens kan zijn, doet niet terzake. Wat
doorslaggevend is, is het vervelende feit dat er polarisatie op kan gaan treden: vrijdenkers en atheďsten zijn
derhalve vervelend en lastig, niet
zozeer omdat zij ongelijk
hebben, maar omdat zij polariseren
en met hun denken anderen provoceren. Men vindt hen daarom al gauw dogmatisch,
intolerant en eigenwijs, terwijl er zelfs al humanisten zijn die vinden dat de
vrijdenkers van De Vrije Gedachte, met als eerste vooral hun voorzitter,
“fundamentalisten” zijn, even erg als bijvoorbeeld gereformeerden..! Ik wil
maar zeggen dat ook de filosofische uitspraak dat god niet bestaat onmiskenbare
maatschappelijke en politieke implicaties heeft.
Intussen
is het een feit dat het atheďsme inderdaad te vrezen valt. Vanwaar nu dat
gevaar?
Volgens mijn
gedachtegang spelen hierin in ieder geval twee belangrijke factoren een rol:
ten eerste nihilisme en ten tweede anarchisme.
Wie wat meer genuanceerde uitweidingen over deze
begrippen wil lezen kan er mijn onlangs verschenen De Grote Vierslag op naslaan. (zie ook
deze homepage) Het is bij onze uitgeverij te bestellen. Nu echter lijkt het mij
voldoende de volgende omschrijvingen van die twee begrippen te geven: Het begrip nihilisme betekent dat er
nergens en nooit iets is dat meer waarde heeft dan iets anders, oftewel dat
alles evenveel waard is en dat er dus in de grond van de zaak helemaal niets
van enige waarde bestaat. De door de denkers van “De Verlichting” zo innig gekoesterde
“intrinsieke waarde” is volslagen onzin. Waarde blijkt een grootheid te zijn die mensen aan iets toekennen. Men hecht waarde aan iets, hetgeen er overigens op duidt dat wij heel
in de verte beseffen dat de dingen vanuit zichzelf geen waarde hebben. Het
begrip anarchisme is in mijn gedachtegang volstrekt geen politiek begrip, maar
een persoonlijk. Anarchisme geldt niet, zoals door bijna alle anarchisten
gemeend wordt, voor de maatschappij, de staat of enig ander collectief, maar
voor de individuele mens en zo gezien betekent het dat ik mezelf bestuur. Ik ben zogezegd “baas over mijn eigen leven”.
Als je nu eens deze
begrippen nihilisme en anarchisme tegelijkertijd in gedachten neemt zul je zien
dat zij volledig van toepassing zijn op het atheďsme en dat je daaraan
onvermijdelijk bijzonder ernstige maatschappelijke consequenties moet
verbinden. Ten eerste is te zeggen dat atheďsme vooronderstelt dat men geen
hogere waarden erkent, immers, men ontkent het bestaan van god en god is juist god omdat hij als een zaak van hogere
waarde opgevat wordt. In feite vertegenwoordigt hij de allerhoogste waarde die
mensen aan iets kunnen toekennen.
Zo zonder erbij na te denken wekt dit de
indruk dat je het ontkennen van deze waarde kunt beperken tot die god en voor de
rest gewoon andere waarden in stand kunt houden. Zo zijn er tal van atheďsten
die zonder problemen denken in termen van wereldse waarden, bijvoorbeeld overheden. Zij vinden die nodig om de, volgens hen van nature
egoďstische, mensen in toom te houden en de maatschappij te besturen, van
mening als zij zijn dat zonder
dit ingrijpen een bloedbad zou ontstaan, of op zijn minst een gigantische
chaos.
Maar eigenlijk is die mening niet
consequent: als je het een
ontdoet van zijn waarde moet je dat met het ander ook doen. Sterker nog, je
kunt die totale ontwaarding in feite niet achterwege laten omdat in dit soort
zaken geen keuzen gemaakt kunnen worden:
of je ziet in dat er geen
waarden zijn, of je ziet dat
niet in. Wel aan het een waarde
toekennen en niet aan het ander
heeft geen zin, omdat dit in wezen de situatie is waarvan uitgegaan wordt. Er
is dan vast en zeker wel iets anders dat als “hoogste waarde” aangemerkt kan
worden, bijvoorbeeld een bepaald ideaal. Maar het heeft vooral ook geen zin
omdat het tot gevolg zou hebben dat dan het tweede begrip, namelijk anarchisme,
onmogelijk geldig gemaakt kan worden. Men kan zichzelf niet besturen zolang en voorzover men er op uit is een bepaalde “hoogste waarde” te
bereiken, want het is dan dat doel dat de richting en de zin van het leven
bepaalt. Als men bijvoorbeeld het socialisme als hoogste goed waardeert is het
de voorstelling van een socialistische heilstaat die het denken, de
levenshouding en de praktijk bepaalt en men is er dan in feite net zozeer aan
uitgeleverd als wanneer men bijvoorbeeld van Jehova getuigt met de bedoeling
zijn “Koninkrijk Gods” te stichten. Hoewel toegegeven moet worden dat het eerste
sympathieker is dan het tweede is er toch geen wezenlijk verschil tussen beide.
De mens bestuurt in zo'n situatie zichzelf niet, maar wordt toe gezogen naar
iets anders dat voor zijn gehele leven bepalend is.
Zowel nihilisme als
anarchisme zijn essentiële factoren als het over atheďsme gaat. Gezien de aard
van het moderne westerse denken en de in de westerse cultuur nagestreefde
doelen zal het niet zo vaak voorkomen dat men zich helder bewust is van de
betekenis van genoemde begrippen voor maatschappij en samenleving. Op het door
mij hierboven beschreven verband zal daardoor niet zo vaak gewezen worden en er
zal zelfs een sterke neiging bestaan een en ander a-priori
en zonder pardon af te wijzen. Maar, zoals zo vaak het geval is bij de
ontwikkeling van bepaalde cultuurfasen:
ergens “ondergronds” woelen sommige essentiële verhoudingen onstuitbaar door en
geven op die manier voedsel aan doorgaans vage vermoedens en intuďties. In dit
geval geven zij aan het besef en de daarbij behorende angst voedsel dat de
werking van het atheďsme veel verder gaat dan alleen maar het ontkennen van het
bestaan van god. Dat het uiteindelijk gaat over een totale ontwrichting van een
op waarden, meerwaarden en groei gerichte cultuur, waarin
bovendien niet toegestaan kan worden dat mensen zichzelf besturen... Het is een
feit dat de claim van de godsdiensten op het kennen, formuleren en handhaven
van de moraal aan alle kanten onterecht en onrechtvaardig is. Maar, toch
zit er wel wat in! Immers, het
alternatief, het atheďsme, ondermijnt op grond van zijn nihilistische en
anarchistische componenten onafwendbaar elke staatsvorm waarin de mensen op de
een of andere, al of niet redelijk democratische, manier ondergeschikt gehouden
worden en dat wordt vanuit de verte terecht aangevoeld. En natuurlijk boezemt
dat vrees in. Inderdaad betekent het atheďsme in zijn uiterste consequenties de
ondergang van de moraal, althans voorzover die
zijn geldigheid ontleent aan buitenmenselijke hogere waarden. Inderdaad leeft
de atheďst “zonder god en gebod” want datgene dat voor hem morele betekenis
heeft is uitsluitend in hemzelf gelegen, want juist daar en uitsluitend daar
ligt de mogelijkheid tot onvoorwaardelijke erkenning van de medemens. Van
buiten- of van bovenaf is die onvoorwaardelijke erkenning nu eenmaal niet af te
dwingen zoals de praktijk onophoudelijk aantoont.
Bovenstaande tekst is geschreven: door
Jan Vis, filosoof.
Naar
andere artikelen: Geen God wat dan
; Godsdienst
en Geloof ; Evolutie
of Creatie ; De
fundamentele intolerantie van de Godsdienst ; God
bestaat niet ; Hoe zit het nou met god ; Discrimineert
/ onderdrukt de Westerse Cultuur..? zie aflevering 60 / 61 ; Bedreiging van het vrijdenken en het atheďsme
; Verbieden
van de godsdienst..?-zie afl. 21 ;
Ongewenst
atheďsme- zie afl. 32 ; Toch nog een Theocratie- zie afl. 18 ; Is
er dan toch een GOD..? Hoe zit dat..? Waarom
is de Islam als godsdienst tegen de Westerse Wereld..? zie no. 27. ; Briewisseling-
Geweld- Godsdienst- Geloof ; het toenemend belang van het atheďsme
; Volwassen
democratie, zie nr. 25
; Economisch Denken–zie
bladwijzers in “De ontwikkeling van het Denken”, ; Economische
denken ; het is het economische denken dat als vanzelfsprekend bepalend is
geworden voor het beoordelen van het welzijn van de mensen en dus de kwaliteit
van de samenleving-zie afl. 21, ; Economische
groei, zie bladwijzers in Beweging en Verschijnsel deel 3, ; Economische
groei, zie De Ontwikkeling van de West Europese Cultuur, ; Economische
groei, zie Identiteitscrises vrijdenken, ; Economische
machthebbers-zie nr. 57 ; Economische slavernij-zie nr. 18, Atheďsme
..! zie afl. 51 ; Onze cultuur
moet verdedigd worden tegen kortzichtigheid en tirannie. - zie bladw. Wankelmoedigheid(2)
Terug
naar: de
Startpagina
Pagina's
zijn door mij uit het tijdschrift van De Vrije Gedachte No. 263 maart 1996
overgenomen.
Aangezien
de filosofie er niet is voor enkele bevoorrechten maar juist voor alle mensen,
is het citeren uit mijn werk zonder meer
toegestaan. Wel echter zou ik het op prijs stellen dat het citeren vergezeld
gaat van een duidelijke bronvermelding! (Jan Vis)
|
|