WESTERSE EXISTENTIËLE VEILIGHEID

Elk collectief is op de een of andere manier intolerant. Weliswaar schermen leden van collectieven gewoonlijk met het begrip “solidariteit” zodat het lijkt alsof er in ruime mate begrip is voor medemensen, andersdenkenden en anderslevenden, maar in feite is dat geenszins het geval. Solidariteit is een begrip met een voorwaardelijke inhoud. Men is solidair met diegenen waarvan men denkt dat men daarmee op bepaalde gronden verbonden is.

Als je je blik laat gaan over deze wereld valt je al spoedig iets heel eigenaardigs op: ondanks de overwegend collectivistische, op de staat, de gemeenschap, de clan, de familie gerichte gesteldheid van de mensheid - een gesteldheid die volgens onze anti-individualisten de juiste is - is het toch overal een onvoorstelbare chaos op het gebied van de onderlinge verhoudingen van de mensen. Er wordt gretig gemoord en geplunderd, overal worden mensen onderdrukt, nergens kunnen de vrouwen zich overeenkomstig hun eigen wezen uiten en gedragen. Overal heerst rechteloosheid zodat niemand er zeker van kan zijn de avond te halen, overal is gebrek aan de meest elementaire levensbehoeften en maatschappelijke zekerheden en overal is het met de communicatie treurig gesteld. In het kort gezegd: er is nauwelijks ergens van enige primaire zekerheid sprake. Er is nagenoeg geen existentiële veiligheid! Behalve... in de individualistisch ingestelde westerse wereld. Behalve dus juist in die wereld waarin je het niet zou mogen verwachten vanwege het feit dat het daar, volgens de ideeën van onze idealisten, helemaal fout zit. Immers, gemeenschapsgevoel, medemenselijkheid, solidariteit en vooral ook socialisme ontbreken. Toch is juist in die wereld in enigszins acceptabele mate de existentiële veiligheid van de mensen gerealiseerd.

Het boze westerse Imperialisme

Het is een eigenaardig verschijnsel dat de westerse wereld zo'n slechte naam heeft. Dat zou je zonder al teveel moeite kunnen begrijpen als het alleen maar zou gaan over het westerse imperialisme. Immers, tot op de dag van vandaag proberen westerse staten de rest van de wereld de les te spellen en de westerse economieën wedijveren met elkaar in het uitplunderen van de mensen, de natuur en de bodem. Wanneer nu de westerse wereld hiervoor verfoeid werd zou dat heel terecht zijn. Maar daarover gaat het over het algemeen niet.

Diep in hun hart bewonderen bijna alle mensen, overal ter wereld, de mentaliteit en het gedoe van het westen, overigens zonder het hardop te zeggen... Het blijkt steeds weer dat men de westerse methoden graag toepast en dat men probeert op gelijke voet met het westen te komen. Japan, Korea, Taiwan zijn daarvan onder andere veelzeggende voorbeelden. Maar zelfs daar waar men het doet voorkomen alsof men op een geheel andere en nu humane manier het welzijn van de bevolking probeert te verbeteren blijkt telkens weer dat de leidinggevende figuren niet anders dan op westerse wijze bezig zijn. Je kunt vaststellen dat veel gemopper over het westerse gedoe op afgunst berust: men zou het eigenlijk ook wel zo willen, maar het wil nog niet zo goed lukken! Hoe dan ook, het - ondanks alle afgunst min of meer formeel afwijzen van het westerse imperialisme met de daarbij behorende economieën is alleszins begrijpelijk. Maar daarover gaat het nu niet. Het gaat over de westerse cultuur als zodanig en het feit dat men ook daar geen goed woord voor over heeft, en wel omdat het een op de individu gerichte cultuur is.

Westerse slechtheid

Hoewel vooral de intellectuelen in de gehele wereld het er over eens zijn dat de westerse cultuur fundamenteel slecht is, zijn het toch vooral “de westerse linksen” en progressieve intellectuelen die met afkeuring spreken over hun eigen cultuur en de daaraan meekomende praktijken. Men noemt de westerse mens behept met superioriteitsgevoelens. Hij zou zich verheven voelen boven de rest van de mensheid en ten gevolge daarvan op die rest neerkijken. Hij zou er als vanzelfsprekend van uitgaan dat hij alles beter weet en beter doet en dat hij op grond daarvan het recht heeft de mensen uit andere culturen te bevoogden en zo mogelijk naar zijn hand te zetten. En dat laatste zou er dan in de praktijk op neerkomen dat hij ze tot ondergeschikten maakt, in het verleden zelfs tot slaven. Daar komt tot overmaat van ramp nog bij dat die westerse mens een individualist is wie het eigenlijk alleen maar om zichzelf te doen zou zijn, zodat hij onverschillig is voor het eigene en authentieke van de niet-westerse mens. Relaties met die doorgaans helemaal niet individualistisch ingestelde vreemdelingen behoeven nauwelijks redelijk te zijn en het is zeker niet nodig dat er wederzijds van gelijkheid uitgegaan wordt. Ze hebben immers nog een heleboel te leren en kunnen als het puntje bij het paaltje komt nauwelijks aan de westerse mens tippen! Dat is dus de schildering die de westerse mens van zijn eigen cultuur geeft. En die wordt op die manier stelselmatig in het verdomhoekje gezet. Nog een paar tekortkomingen waarmee men steeds komt: doormiddel van een niets en niemand ontziende concurrentie is de westerse mens almaar bezig zichzelf en de ander het leven zuur te maken: door een ongeremde bezitsdrang consumeert men verhoudingsgewijs een onevenredig en dus onredelijk groot deel van de producten: doordat het alleen maar om “ikke” gaat wordt er voortdurend gediscrimineerd, hetgeen een vruchtbare bodem creëert voor vreemdelingenhaat: doordat de individuele, kapitalistisch ingestelde, westerse mens eigenlijk de gehele wereld in bezit zou willen nemen voert hij steeds oorlog en stelt hij een groot deel van zijn intellectuele vermogens in dienst van militaire technologie, waarmee hij dan ook nog eens ten koste van “de arme derde wereld” grove winsten gaat maken…

Zo kun je nog een hele tijd doorgaan en zoals gezegd zijn het vooral de westerse intellectuelen, voorzover die zich althans verbeelden er “progressieve opvattingen” en “socialistische opvattingen” op na te houden, die zich uitputten in verwijten in de richting van hun eigen cultuur. Ik geef graag toe dat veel van die verwijten op slecht gedrag van de westerling slaan en dus op zichzelf wel terecht zijn. Maar waarom het me nu gaat is dat die verwijten niet incidenteel maar fundamenteel van karakter zijn, dus: de westerse cultuur deugt niet! Overigens is het daarbij niet helemaal duidelijk of al die verwijten en al die zogenaamd fundamentele kritiek, ook op de critici zelf van toepassing zijn. Opmerkelijk is namelijk dat men het steeds over “ze” heeft: 'ze' deugen niet, 'ze' moeten het anders doen, 'ze' zouden zich moeten schamen, enzovoort. Je kunt je in gemoede afvragen of bedoelde criticasters als het erop aankomt wel bereid zouden zijn zich naar hun eigen kritiek te richten. In ieder geval vindt men dat de westerse mens zich niets hoeft te verbeelden en dat hij eigenlijk, sterker nog, op het gebied van de zogenaamde “humaniteit” zelfs verre tekort schiet. En dat allemaal doordat hij zich in toenemende mate als individualist laat gelden en bijgevolg onvermijdelijk ook nog een kapitalist is, met bovendien, o schrik, liberale opvattingen..!

Welk alternatief bieden de critici?

Je zou zo denken dat de door mij ten tonele gevoerde critici de beschikking hebben over een heldere filosofie of een nauwkeurig uitgewerkte theorie die onweerlegbaar aangeeft hoe het wel zou moeten en dat zij ook concrete voorbeelden bij de hand hebben van maatschappijen waarin een en ander nu eens wel op bevredigende wijze van de grond gekomen is. Met behulp van hun theorie zouden zij dan eens kunnen beginnen met aan te geven waarom bijvoorbeeld mijn gedachtegang in De Vrije Gedachte over kapitalisme en socialisme, individualisme en collectivisme niet zou deugen. Nu echter meen ik uit alle tegenspraak te moeten destilleren dat men zich alleen maar zo heftig verzet omdat men gewoonweg geen zin in de door mij beschreven werkelijkheid heeft. Individualisme is eng, men wordt op zichzelf teruggeworpen! Men is genoodzaakt zelf geheel op eigen kracht, iets van het leven te maken. Dat is bepaald geen leuk vooruitzicht. Dan koestert men zich maar liever in de vaderlijke armen van het collectief, dat bij deze gelegenheid natuurlijk fraai gemeenschap geheten wordt. En men beperkt vervolgens zijn verweer tot een, overigens in alle opzichten vrijblijvend, "Geef mij maar...” Meestal volgt er dan ook nog een weinig origineel en in ieder geval stokoud verhaal over socialisme en de daaraan meekomende, voor een ieder o zo bevredigende, samenleving. Aantonen hoe het wel zit met bedoelde begrippen en waarom die begrippen voor de dag komen zoals ze voor de dag komen, met eventueel als logische conclusie dat mijn verhaal niet deugt, is er telkens niet bij. Dus is er geen discussie mogelijk. Beweren dat de mens “een groepswezen” zou zijn en eigenlijk de geaardheid van “een kuddedier” zou hebben zonder daarbij, vergezeld van steekhoudende argumenten, te laten zien waarom dat het geval zou zijn maakt op mij geen indruk. Het is letterlijk een loze bewering die ook nog eens door de praktijk tegengesproken wordt: waar komen dan bijvoorbeeld die rebelse vrijdenkers vandaan, en waardoor wordt het vrijdenken dan gerechtvaardigd als je eigenlijk een kuddedier zou moeten zijn, beantwoordend aan collectieve, onpersoonlijke criteria? Een goede illustratie bij het geworstel om tegenargumenten te vinden tref je in De Vrije Gedachte van november j.l. aan, als Arie Bilius een poging waagt mijn gedachtegang te bestrijden, dat is te zeggen: probeert te weerspreken datgene dat hij voor mijn gedachtegang houdt. Aan het eind van zijn betoog vraagt hij zich dan af of er veel mensen zullen zijn die zich door mijn verhaal heen geworsteld hebben. Hier komt de aap uit de mouw: het moet voor Bilius inderdaad een zware worsteling zijn geweest om zo overtuigend, gedreven en gedetailleerd aan te tonen dat hij werkelijk niets van mijn gedachtegang heeft willen begrijpen. Bij voorbaat wist hij kennelijk dat het al te bont zou worden als Vis het bij het rechte eind zou hebben...

Gelukkig kun je ook zonder critici als Bilius gemakkelijk vaststellen dat er op deze planeet geen enkel alternatief aanwezig is, noch een sluitende theorie, noch een maatschappij waarin de dingen nu eens echt anders begrepen en geregeld worden. En onder de vele, sinds de de oudheid met enige regelmaat te berde gebrachte theorieën is er niet een die uitgaat van en genoegen neemt met de werkelijk aanwezige mens, met “jou en mij”. Neen, steeds stelt men bij voorbaat dat mensen ongewenste, volgens sommigen dierlijke uit de natuurstaat stammende, eigenschappen bezitten. Vervolgens bepaalt men, geheel overeenkomstig de eigen moraal, welke dat zijn en tenslotte hoe men die met meer of minder al of niet psychisch geweld weg kan werken. Anders gezegd: men begint met allerlei als onmenselijk gewaardeerde eigenaardigheden van de bestaande mens af te denken, om het overgebleven heilige boontje daarna als uitgangspunt voor het denken over een toekomstige goede wereld te nemen. Maar op zo'n manier is het al te gemakkelijk om tot een voorstelling van een mooie toekomst te komen. Zo construeer je inderdaad een utopie die met recht nergens te vinden zal zijn, nu niet en nooit niet! Dat er van zo'n utopie niets deugt staat zonder meer vast: “as (als) is verbrande turf”, zeiden de mensen vroeger. Het woordje 'als' opent gemakkelijk de weg voor alle mogelijke en vooral onmogelijke speculaties.

Wat is de realiteit?

De realiteit is dat het, zoals al gezegd, nagenoeg overal op de wereld een onvoorstelbare rotzooi is waar het het gelden van gewone menselijke begrippen betreft. Onaantastbaarheid van lijf en goed is bijvoorbeeld iets wat nauwelijks tot het gros van de mensheid doorgedrongen is. Van een helder besef van het recht van elk mens op een onvoorwaardelijke en alomvattende existentiële veiligheid is niets te merken. Dat alle maatschappelijke ontwikkelingen en voorzieningen noodzakelijk beginnen bij en tot stand gebracht worden door de individuen aan de basis van de maatschappij wordt zo ongeveer nergens in toepassing gebracht. Daarentegen worden wereldvreemde theorieën van “deskundige” economisch, sociologisch en politiek geschoolde bonzen op de maatschappij losgelaten. En als er al zoiets als een “basisbeweging” actief is blijkt dat steeds een door een bepaalde élite bedachte en gestimuleerde activiteit te zijn die doorgaans meer ten nutte van die élite verricht wordt dan om nu eens echt een houdbare basis voor een fijn vertakte infrastructuur te leggen. Hoewel je, filosofisch gezien, uiteindelijk niet van de waarde van een mensenleven kunt spreken en het waardebegrip dus feitelijk een primitief begrip is, is toch met recht te stellen dat een afschuwelijk groot deel van de mensheid er zelfs nog niet aan toegekomen is aan een mens enige “waarde” toe te kennen. Overal maken de mensen elkaar af of het niets is, overal vinden mensen het normaal elkaar te onderdrukken en zijn er mannen die van de vrouwen “zombies” maken zonder het idiote en onrechtvaardige daarvan in te zien. Kortom, als je in je onschuld en aangemoedigd door wereldvreemde idealisten gaat zoeken naar een alternatief voor onze westerse verfoeilijke individualistische wereld en kapitalistische wereld kom je bedrogen uit en word je in tegenstelling daarmee geconfronteerd met armoede, ellende, moord en doodslag, onveiligheid, rechteloosheid, enzovoort. En hoewel het zeker een feit is dat het westerse imperialisme en kolonialisme flink aan die ellende bijgedragen hebben is het anderzijds aantoonbaar onjuist te beweren dat die ellende eenzijdig door het westen veroorzaakt zou zijn, alsof het er, voordat de westerse mens zijn invloed deed gelden, allemaal zo redelijk en humaan aan toe ging. Alleen al het feit dat er overal godsdiensten met fanatieke en vaak volstrekt misdadige priesters waren moet de vrijdenkers in dit verband toch wel iets zeggen...

Het is opmerkelijk dat een heleboel goedbedoelende westerse mensen vanuit hun gevoel niet bereid en in staat zijn, bij vergelijking van “de existentiële veiligheid” van de westerse mens met die van de rest van de wereld, toe te geven dat de conclusie geen andere kan zijn dan deze, dat het juist in de westerse wereld is dat “de existentiële veiligheid” van de individuele mens het verst gerealiseerd is en het diepst in het zelfbewustzijn van de mensen is doorgedrongen.

Een vreemde paradox?

Daar staat nu ten voeten uit wat voor een heleboel mensen kennelijk een pijnlijk, voornamelijk gevoelsmatig, probleem is: hoe is het mogelijk dat in de westerse wereld, wat volgens hen toch een egoïstische want individualistische wereld en kapitalistische wereld is, de existentiële veiligheid van het individu zo'n prioriteit geniet, niet alleen voor het besef van het individu zelf, maar vooral ook voor het besef van diegenen die menen de westerse maatschappijen te moeten besturen? Hoe is het aan de andere kant mogelijk dat alle - toch zo mooi en humaan ogende - ideologieën en de bestaande niet-westerse staatsvormen op het gebied van existentiële veiligheid voor het individu zo hopeloos tekort schieten?

Wel, dat is niet alleen mogelijk, maar ook logisch, het is onvermijdelijk juist de zich tot individu ontwikkelende mens, zoals die zich binnen het kader van de westerse cultuur voordoet, is degene die in toenemende mate oog krijgt voor de medemens, voor diens onvoorwaardelijke bestaansrecht en dus ook voor diens existentiële veiligheid. Het dringt steeds meer tot diens zelfbewustzijn door dat zijn eigen existentie tenslotte noodzakelijk die van de ander bevestigt, in plaats van ontkent. Als de mens als “ik” bestaat is de werkelijkheid als “niet-ik” onmiddellijk en onmiskenbaar erkend. Juist de tot individu uitgegroeide mens erkent onvoorwaardelijk de ander. Uiteraard gaat dat niet van de ene dag op de andere, en ook spreekt het vanzelf - hoewel dat niet bepaald prettig is - dat daarmee lange tijd, maar stiekem (!), de hand gelicht wordt. Doormiddel van allerlei lepe verhalen probeert menigeen nog steeds zichzelf breed te maken en anderen tekort te doen. Maar dat kan allang niet meer onverbloemd en openlijk. Niet alleen staat de alledaagse moraal daar zo langzamerhand aan in de weg, maar ook tal van door overheden uitgevaardigde wetten. Want aan dat alles ligt immers toch de, doorgaans onuitgesproken, zekerheid ten grondslag dat iedere aantasting van die onvoorwaardelijke existentiële veiligheid volstrekt uit den boze is en bestreden en bestraft moet worden. En dat is een van de zaken waarin het westerse zelfbewustzijn voorlopig zonder enige twijfel “superieur” is aan dat van het gros van de niet-westerse mensen, die overigens op den duur geheel op eigen kracht, onder andere via de door onderwijs vaak ongewild (China!) bevorderde individualistische ontwikkeling, tot dezelfde inzichten zullen komen. De voortekenen daarvan zijn al overal waar te nemen...

Tenslotte

Op grond van het bovenstaande ben ik van mening dat de zogenaamd progressieve westerlingen het zo objectief mogelijk vergelijken van culturen, qua inhoud en praktische betekenis, maar eens rap uit de sinds enige decennia heersende taboesfeer moeten halen en eens zien wat de ene cultuur of de andere in de praktijk van het dagelijkse leven aan de mensen te bieden heeft. En bij die vergelijking zou men dan alle, min of meer ingeprente, ideologieën grondig buiten beschouwing moeten laten. Die spiegelen de mens toch maar onmogelijke utopieën voor!

Dan zal men volgens mij eerlijkheidshalve moeten toegeven dat je voorlopig maar het beste onder de paraplu van de westerse cultuur kunt leven en dat is dan ook precies wat al die ongelukkigen en vernederden, die hier “asiel” zoeken, terecht allang zeker weten!

Bovenstaande tekst is geschreven: door Jan Vis, filosoof.

Naar bladwijzers: Leidinggevende figuren ; Solidariteit ; CHINA ; Westerse slechtheid ; Welk alternatief bieden de critici? ; Wat is de realiteit ;

Terug naar: de Startpagina

Pagina's zijn door mij uit het tijdschrift van De Vrije Gedachte No. 251-dec./ jan.1995 overgenomen.

Aangezien de filosofie er niet is voor enkele bevoorrechten maar juist voor alle mensen, is het citeren uit mijn werk zonder meer toegestaan. Wel echter zou ik het op prijs stellen dat het citeren vergezeld gaat van een duidelijke bronvermelding! (Jan Vis)

website analysis