Maar er is nog iets anders. Naarmate je
namelijk je werkelijkheid opsplitst in steeds kleinere elementen verlies je het
zicht op de oorspronkelijke samenhang van de dingen. Je wereldbeeld raakt
versnipperd en je komt te zitten met een onoverzichtelijke berg van
nietszeggende stukken en brokken, waarin je geen slagorde meer kunt krijgen. Je
ziet geen verband meer. Het ellendige gevolg is dat de boel steeds meer
vastloopt en vaak zelfs tot rampen leidt, zoals onlangs met die Russische
kernreactor. Bovendien worden de mensen minder sociaal. “Ieder voor zich”, wordt het
karakter van de samenleving en dat is een vruchtbare bodem voor agressie,
terrorisme en vijandschap. Wij voelen ons niet meer echt verbonden met de hongerenden, de
vernederden en vertrapten.
Omdat we geen samenhang-( zie
links samenhang 3x ) meer zien verkeren wij in de waan dat we er toch niets aan kunnen
veranderen. Het is allemaal even wanhopig...
Er zijn tegenwoordig nogal wat mensen die
echt lijden onder die wanhoop. Terecht merken zij op dat zij beheerst worden
door een denken dat eenzijdig en uitzichtloos is. Maar wat zij vervolgens gaan
doen is ronduit treurig: zij slaan voor hun denken op de vlucht! Zo vluchten
een heleboel jonge mensen in de drugs. Die middelen vernevelen het denken,
zodat je er tijdelijk van verlost bent. Maar we kennen allemaal de gevolgen,
tenslotte word je doodziek en vernietig je jezelf. Te genezen is zo'n verslaving bijna niet en
dat is bepaald geen wonder: om die jonge mensen te genezen moet de mensheid
eerst zichzelf genezen van het analytische robot denken en dat is helaas nog
een lange weg. Er is nog een andere vluchtweg: je kunt proberen je denken stop
te zetten. Dat doe je door je, aan de voet van het kruis' neer te werpen en je
over te geven aan de genade van 'de Here Jezus'. Hij neemt dan het lijden van
je over en hij verlost je grootmoedig van dat ellendige denken. Daarvoor in de
plaats krijg je dan, De echte Waarheid', zoals die tweeduizend jaar geleden
door een aantal warhoofden namens 'de Here God' verkondigd is. Behalve dat je
dan weer 'blij' kunt worden heb je ook nog het voorrecht je te kunnen scharen
in de gelederen van diegenen die gemeend hebben het westerse analytische denken
te moeten inruilen voor een wazig mystiek denken, dat vooral steunt op
onbegrepen oosterse denkbeelden.
Het is een feit dat men in het Oude het
Oosten opvallend scherpe inzichten in de werkelijkheid had. De oosterlingen
dankten deze inzichten aan een andere wijze van denken. Zij haalden de
werkelijkheid niet uit elkaar, zoals wij, maar lieten haar als één geheel
intact en probeerden zo genuanceerd mogelijk dat geheel te begrijpen. Zij
konden echter niet aan de weet komen waaruit de werkelijkheid in feite bestaat,
want daarvoor moet je analytisch denken. En dus beschreven zij haar met behulp
van verhalen over allerlei goddelijke gebeurtenissen. Als je die verhalen
begrijpt blijken zij ongelooflijk diepzinnig te zijn, maar voor de meeste
analytisch geschoolde westerlingen is het dichterlijke onzin waarmee niets te
beginnen valt: Boeddha brengt immers geen brood op de plank!
Wie zich er toch toe aangetrokken voelen
komen doorgaans ook niet verder dan het lispelen van een aantal duistere
uitspraken over Tao, zelfinkeer en reïncarnatie. Verder blijft alles bij het
oude: ook nu weer onderwerpen zij zich gewillig aan een autoriteit, die zij op
alle mogelijke manieren eer bewijzen; ook nu weer staat de 'waarheid' niet ter
discussie en ook nu weer worden de Bhagwans voor
'heiligen' aangezien, voor verlichte geesten'. Juist dat is typerend voor
analytisch, denkende mensen. Als je namelijk de werkelijkheid uit elkaar haalt,
doe je dat ook met de mensheid. Je bemerkt dan dat de ene mens de andere niet
is en op grond daarvan wordt de een van meer waarde dan de ander. Dan is het
nog maar een kleine stap naar de geestelijke of maatschappelijke
'hoogwaardigheidsbekleder'. De basis voor de ongelijkheid van de mensen is dan
gelegd en dat heeft zich dan ook prompt gemanifesteerd in de westerse cultuur.
Daarom kan je rustig stellen dat iemand als Bhagwan
helemaal geen 'oosters denker' is, maar een westers en dat zijn volgelingen,
ondanks hun vermoeden van andere denkmogelijkheden, geen haar beter zijn.
Steeds meer in de analytische traditie
opgegroeide mensen vluchten voor hun denken - in de drugs, in de een of
andere 'Here God' of in het Oosten. Toch is hun onvrede met het analytische denken terecht, omdat eenzijdige analyse inderdaad
op vernietiging van de werkelijkheid uitloopt. En het is ook waar dat van al
die vluchtenden diegenen, die zich op het Oosten
richten, het best aanvoelen waar de oplossing van het probleem ligt. Maar je
komt er niet uit als je klakkeloos oosterse wijsheden overneemt en ook niet als
je probeert als een oosterling te gaan denken. Je denken blijft toch
analytisch. Dat kan je niet afschaffen, maar je kunt je er wel van 'bevrijden'
door net zolang zelf na te denken tot deze denkmethode niet langer jou
beheerst, maar jij die methode. Dan wordt het vanzelf mogelijk om de
harmonische samenhang van alle dingen, die de oosterling destijds nog kon zien,
op eigen kracht terug te vinden. Zonder dat je er ook maar iemand bij nodig
hebt. Dan is de verwarring voorbij, omdat je dan zowel het geheel als de
onderdelen hebt leren kennen. Je bent dan toegekomen aan een denken dat met
recht 'modern vrijdenken' genoemd kan worden.
OP DE VLUCHT VOOR JE
EIGEN DENKEN - uitleg
Wat bedoel ik met “robot denken”? In de tekst van de uitzending heb ik
gezegd dat het gaat over het gedachteloos volgen van denkpatronen die wij
ingeprent hebben gekregen. In die uitspraak zitten een paar dingen die de
moeite lonen om eens over na te denken. Als ik zeg dat je iets ingeprent is
geworden kan ik dat alleen maar beweren als ik van mening ben dat er bij een
mens iets in te prenten valt. Maar als ik die mening toegedaan ben houdt dat
onmiddellijk ook in dat ik aan een zich ontwikkelend mensenkind een
begintoestand toeschrijf die ontvankelijk is voor inwerkingen van buitenaf.
Zo'n begintoestand kan dan alleen maar een 'open' toestand zijn en dat wil
zeggen dat er in principe niets vastligt. Zou de zaak wel vastliggen, zoals dat
in de planten- en dierenwereld het geval is, dan viel er niets in te prenten,
dat wil zeggen, het zou onmogelijk zijn er een levensprogramma in te
brengen over marginale aanpassingen heb
ik het nu niet. Trouwens, een aanpassing vooronderstelt al de aanwezigheid van
een programma. Over 'biologische' programma's heb ik het ook niet, want het
gaat nu over de situatie bij mensen, die inderdaad wel een biologisch programma
bezitten, maar die daardoor niet gekenmerkt worden. Mensen worden gekenmerkt
door zelfbewustzijn, als je wilt door “geest”. En nu is het van deze geest dat
ik zeg dat die aanvankelijk bij elk mens 'open' is, dat er geen bij voorbaat
gegeven programma aanwezig is. Dat baseer ik dus enerzijds op het ervaringsfeit
dat het mogelijk is een programma van buitenaf in te brengen, maar anderzijds op
de ervaring dat mensen in staat blijken een eenmaal ingeprent programma te
doorbreken en, min of meer daarmee samenhangend, zowel individueel als qua
geheel van de mensheid een ontwikkeling te kunnen doormaken.
Ontwikkeling houdt in dat een oude situatie
opgeheven wordt en er een nieuwe voor in de plaats komt en dat daarbij de oude
situatie als 'inhoud' van de nieuwe voorkomt, maar op zichzelf verdwenen is.
Dit is een wat omslachtige beschrijving, maar ik denk dat dit nodig is om een
zogenaamde cumulatieve opvatting van het begrip ontwikkeling te vermijden.
Gewoonlijk denkt men in onze cultuur in kwantitatieve begrippen en als gevolg
daarvan vat men het begrip ontwikkeling op als een zich vermeerderen, in die zin
dat er zich iets voegt bij het oude, zodat je een opeenstapeling van oud en
nieuw krijgt. Maar dat bedoel ik niet! Het gaat er om dat er steeds iets geheel
nieuws is en dat daarbij de verhouding tot het oude een zodanige is dat dit
niet meer naast het nieuwe bestaat, maar er inhoud van geworden is. Ook hierbij
kan je weer aan de kunst denken: als Beethoven een nieuwe symfonie schrijft
neemt hij geen oude om daar iets nieuws aan toe te voegen, maar hij maakt een
geheel nieuwe. Bij het beluisteren van die nieuwe symfonie ontdek je
verhoudingen, ideeën, sferen van vroeger - het blijft Beethoven - maar alles
verschijnt in een nieuw licht. Dat nu bedoel ik met 'ontwikkeling' en dat is
een proces dat je zowel in individuele mensen als in de mensheid kunt waarnemen.
Zo'n proces zou er niet kunnen zijn als er in het menselijke leven niet telkens
momenten zouden optreden waarin het zelfbewustzijn, de geest, volkomen vrij is
en als het ware alle kanten uit kan. En juist omdat deze ongebondenheid, deze
vrijheid er is kan er, hoe paradoxaal dit ook lijkt, geprogrammeerd, ingeprent
worden.
Om redenen die ik nu niet uit kan leggen, (zie hiervoor: Beweging
en Verschijnsel deel 1,
2, en 3), treedt de door mij bedoelde vrije situatie van de geest op bij een kind dat groeit in de
moederschoot. En er zijn tekenen die er op wijzen dat dit ook na de geboorte
nog enige tijd het geval is, vermoedelijk nog wel twee a drie jaar. In die
'onschuldige' periode is een kindje helaas - het meest ontvankelijk voor
inprentingen, voor 'conditioneringen', juist omdat de geest nog onbevangen is. In
alle zogenaamde opvoedingsmethoden
maken de volwassenen hiervan gebruik, doorgaans, naar zo langzamerhand uit
allerlei onderzoekingen duidelijk begint te worden, niet bepaald ten voordele
van het kind. Psychoanalytici en pedagogen beginnen sinds kort zelfs te spreken
van de "Zwarte
Pedagogie", en zij noemen daarbij als voorbeeld de afschuwelijke
patriarchale wijze waarop in het vooroorlogse Duitsland met de kleine kinderen
omgegaan werd, uiteraard om er fatsoenlijke en dus gehoorzame 'vaderlanders'
van te maken. Het is heel waarschijnlijk voor mij staat het trouwens vast dat
hier de oorzaak gezocht moet worden van de onvoorstelbare haat en wreedheid die
de Duitsers in twee wereldoorlogen aan de dag gelegd hebben, vooral ten aanzien
van mensen die zij als minderwaardig beschouwden. Precies zoals hun
patriarchale vaders hen als klein kind om te beginnen minderwaardig vonden
totdat zij, door de zogenaamd 'strenge en rechtvaardige' opvoeding, aan hun
normen zijn gaan voldoen.
De meest
gevaarlijke conditioneringen vinden ongemerkt plaats, gewoon via het gedrag van
de ouderen. Je kunt je indenken dat dit gedrag aanvankelijk als erg
onsamenhangend bij het kind overkomt en dat dit nog verergerd wordt door het
feit dat dit gedrag in belangrijke mate bepaald wordt door een groot aantal
gewoonten, tradities en opvattingen die op zichzelf ook niet door een
samenhangend karakter gekenmerkt worden. Zijn ouderen bijvoorbeeld van mening
dat een kind zo vroeg mogelijk moet leren dat het niet altijd zijn zin kan
krijgen, dan zullen zij niet reageren als het kindje ‘s nachts huilt omdat het
honger heeft. Voor het kind echter is honger hebben, en dat door huilen kenbaar
maken, iets heel natuurlijks. Het niet reageren van de ouderen wordt dan ondergaan
als in de steek laten en nu wordt gaandeweg het honger hebben en het huilen
geassocieerd met een soort van straf. Het onbehagen door de honger wordt
steevast gevolgd door het nog grotere onbehagen van de verlatenheid. Op die
manier ontstaat er een grote hoeveelheid “associatieve cycli” in de geest van
het kind en van de meeste van die cycli is te zeggen dat zij wezenlijk nergens
op slaan. Eigenlijk leiden die cycli maar tot één ding: gehoorzaamheid, en dat
wil zeggen aanpassing aan de wensen van de ouderen.
Hoe kan men het bedenken dat zo'n klein
kindje 'zijn zin wil hebben' als het van de honger huilt! Het is aan ‘zijn zin willen hebben' nog helemaal niet
toe. Zoiets kan pas een rol gaan spelen als het zelfbewustzijn zich enigszins
ontwikkeld heeft, zodat het kind bepaalde dingen kan gaan willen. Maar in de
eerste fase is daarvan helemaal geen sprake, in het kindje manifesteert zich
gewoon het biologische programma en dat gaat volledig buiten het willen om,
terwijl het, gezien vanuit de ouderen, een programma is waarop normen van goed
en kwaad, redelijk en onredelijk, niet van toepassing zijn. Pas je die normen
echter wel toe dan breng je associaties teweeg die vooral in het latere leven
van het kind een funeste rol kunnen gaan spelen.
Opvoeding-1 ; Opvoedingsmethoden/Opvoeding
;
Zo valt mij dikwijls
op dat mensen zulke rare gevoelens en ideeën hebben over de liefde. Je schijnt
de liefde van een ander 'waard' te moeten zijn, je schijnt haar te moeten
'beantwoorden' en ook te moeten 'verdienen' omdat hij haar anders wel eens zou
kunnen 'verliezen'. En ook kan je in de liefde 'teleurgesteld' worden, terwijl
ze op de een of andere manier dicht bij de 'haat' zou liggen. Dan is er ook nog
de bijkans algemeen voorkomende associatie met 'bezit' in die zin dat een geliefde tot je bezit zou
behoren! Welbeschouwd zijn al deze vreemde gevoelens ten aanzien van de liefde
terug te voeren tot associatieve cycli die in de vroege kindertijd ongemerkt
ontstaan zijn door het onvolwassen en grillige gedrag van ouderen, die
gehoorzaamheid - men noemt dat 'lief zijn' - belonen met liefde.
Die ouderen benaderen het kindje met allerlei
gedragingen die de meest vreemdsoortige associatieve cycli teweeg brengen,
zonder dat het kindje zich daartegen kan verzetten of er rekening mee kan
houden. En die cycli zetten zich vast. Zij groeien, heel concreet, in de
hersenen uit tot de banen waarlangs zich de meeste gedachtegangen gaan
voortbewegen en dat onvermijdelijk blijven doen zonder dat het kind er later
weet van zal hebben. Als na enkele jaren de fase aan gaat breken dat het kind
allerlei dingen zal gaan leren zullen die leerprocessen ongemerkt de banen van
de vastgelegde associatieve cycli volgen. Dat betekent dat die processen, als
alles in het begin 'goed' gegaan is, zullen verlopen zoals de ouderen zich dat
voorgesteld hebben als iets dat volkomen vanzelfsprekend is zoals het behoort
te zijn.
Tijdens het
'leren' worden het kind, op basis van de ingeprente associatieve cycli, de
'bouwrijp gemaakte grond', bepaalde denkpatronen bijgebracht die in feite
uitwerkingen en uitbreidingen zijn van het grondpatroon. Met alleen dit
verschil dat het nu een, voorlopig nog eenvoudige, zelfbewuste zaak is.
Daardoor zijn de ouderen, in toenemende mate, gedwongen het kind te overtuigen
van de juistheid van de zaken die het leren moet. Maar, helaas, de norm voor
die juistheid is niet om zo te zeggen de 'objectieve waarheid', maar het
overeen stemmen met de aanvankelijk ingeprente cycli. Als de leerstof daarmee
niet in strijd is wordt hij geaccepteerd, in de zin van 'voor waar gehouden'.
Het doet er in dit verband niet toe of de leerstof betrouwbare kennis of onzin
bevat. Waarom het gaat is dat het gebruikelijke leerproces niet berust op vrije
oordeelsvorming, maar op inprentingen. In feite kan je de leerling dus alles
wijsmaken, zelfs waarheden...Omdat het er allemaal op neer komt dat
gedachtegangen ‘sporen' met de ingeprente patronen en dus als het ware als een
trein automatisch de rails volgen, spreek ik van 'gedachteloos' denken. Je
behoeft er letterlijk niet bij na te denken: hoe beter je getraind,
geconditioneerd, bent, hoe soepeler de trein van je gedachten de rails volgt.
Op zichzelf zou hiertegen geen bezwaar zijn als en voor zover deze gang van
zaken zich beperkte tot het terrein van de 'vakkundigheid’.
Stel je voor dat een timmerman bij het schaven van een deurpost over iedere
handeling uitvoerig moest nadenken, of dat een wiskundige bij het maken van een
al lang bekende berekening elke keer opnieuw de benodigde formules moest
uitzoeken! Er zou dan zo ongeveer niets tot
stand gebracht kunnen worden. Maar het gaat mij nu niet om vakkundigheid,
het gaat mij om het nadenken over en het leren begrijpen van de
werkelijkheid, zoals zij zich in haar algemeenheid voordoet en zoals wij
haar dagelijks als maatschappelijke, politieke,
sociale en huiselijke realiteit tegen komen. Juist dan is het gedachteloze
denken funest, omdat het helemaal niet over de werkelijkheid gaat maar over
ingeprente voorstellingen daarvan.
Het
gedachteloze denken leidt tot veel meer dan alleen maar psychische vormen van
verwarring en een aantal foute voorstellingen van de werkelijkheid. Teveel
wordt nog over het hoofd gezien dat onze hele maatschappelijke opbouw een
rechtstreeks gevolg is van dat denken. Erg veel mensen ervaren die opbouw als
een vanzelfsprekend gegeven, iets dat er nu eenmaal is en dat, om zo te zeggen,
buiten hun bemoeienissen tot stand is gekomen. Ongeveer zoals de bergen en de
zeeën ontstaan zijn, als een soort natuurverschijnsel. Maar dat is natuurlijk
een foutieve beleving van de realiteit.
Alles wat er op deze aarde aan goede en slechte dingen aanwezig is, is een
resultaat van ons eigen denken en dus ook een afspiegeling van de geaardheid
van dat denken. Daarom kan je zeggen dat bepaalde rampen heel goed beschouwd
kunnen worden als betekenisvolle vingerwijzingen van de werkelijkheid zelf. Dat
is wel een wat romantische formulering, maar de realiteit is er niet minder
hard om.
Op het eerste
gezicht zou je zeggen: wat heeft een ongeluk in een kerncentrale nu te maken
met het feit dat je wereldbeeld versnipperd is geworden, ongelukken kunnen toch
altijd en overal voorkomen. Waar gewerkt wordt worden af en toe fouten
gemaakt...Was het maar waar! Ik bedoel, was het maar waar dat -technologische
bedreigingen zoals nucleaire rampen uitsluitend aan fouten te wijten zouden
zijn. Was dat het geval, Je zou die fouten kunnen herstellen en voor de
toekomst onmogelijk maken, precies zoals men almaar voorgeeft te doen. We
hebben kunnen zien dat alle belanghebbenden er dadelijk toe overgingen de
ongeruste bevolking uit te leggen dat dergelijke fouten in hun centrales
uitgesloten zouden zijn. Bovendien hebben zij allerlei conferenties belegd, niet
om nog eens serieus over het voor en tegen van kernenergie te spreken, maar om een gezamenlijk systeem te
ontwerpen om fouten te vermijden en de eventuele gevolgen van fouten te
beperken. Allemaal om de niet deskundige bevolking de indruk te geven dat men
alles deed om haar veiligheid te waarborgen. Nu denk ik dat men die inderdaad
primair stelt, maar ik ben ook van mening dat de motieven voor die zorgzaamheid
niet zo nobel zijn als zij lijken. Je kunt daarvoor twee argumenten aanvoeren.
Ten eerste moet je je wel realiseren dat een technologie als de nucleaire op
zichzelf al onuitvoerbaar zou zijn als er niet een hele massa controle-, regel-
en veiligheidssystemen ingebouwd waren. Het nucleaire proces zelf balanceert
voortdurend op het uiterste randje van mislukken en vereist dus nauwgezette
controle. De als veiligheidsmaatregelen voorgestelde procedures behoren voor
het merendeel gewoon tot de nucleaire technologie. Zonder die procedures werkt
zo'n centrale eenvoudig niet! Als tweede argument geldt het volgende: het is de
atoomtechnologen er alles aan gelegen geen onrust onder de bevolking teweeg te
brengen. De mensen moeten zoveel mogelijk welwillend blijven en op zijn minst
onverschillig. Om dat doel te bereiken zijn er wetenschappelijke commissies ingesteld
en op besloten congressen wordt uitvoerig besproken hoe je de publieke opinie
het beste voor je kunt winnen. Men vindt het atoomgedoe blijkbaar zelf ook niet
zo erg verantwoord!
Het gaat
natuurlijk niet om de vraag of er al dan niet fouten gemaakt worden, het op de
voorgrond schuiven van die vraag is pure misleiding. Waarom het gaat is de
vraag of de technologie in het algemeen en de nucleaire technologie in het
bijzonder wellicht zelf op de verkeerde weg is, dat wil zeggen: op een
doodlopende weg. Je kunt namelijk opmerken dat letterlijk alle moderne
technologische processen in rampen uitlopen. Dat is in de meeste gevallen nog
net niet gebeurd, maar bij elke zogenaamde vooruitgang wordt het risico groter.
De vooruitgang in de technologie gaat duidelijk samen met een steeds grotere
onmogelijkheid, zodat je logisch kunt vaststellen dat het einde rampzalig moet
zijn. Voorlopig gelukt het nog die rampen voor zich uit te schuiven door nog
nauwkeuriger regeltechnieken, maar er komt onvermijdelijk een moment dat er uit
komt wat er vanaf het begin in gezeten heeft: vernietiging van het leven. Als
je daar dan ook nog bij bedenkt dat al die technieken gebaseerd zijn op
grondstoffen die eens op zullen raken, dan moet volgens mij de conclusie
gemakkelijk zijn. De moderne technologie is op de verkeerde weg, zij leidt op
den langen duur niet tot het welzijn van de mensen, maar juist tot hun
ondergang. En je houdt dat niet tegen door zoveel mogelijk fouten te vermijden;
als je eenmaal in de afgrond stort doet het er niet meer toe of je nog fouten
maakt of niet.
Het zou al te
gemakkelijk zijn om te beweren dat die ellendige vooruitzichten een gevolg zijn
van het meedogenloos najagen van eigen belangen door een aantal
onverantwoordelijke élites. Inderdaad is dat wel de praktijk van het moderne
leven, maar de praktijk is ook dat het opruimen van dergelijke élites geen
enkele verandering teweegbrengt, net zoals het eventueel tegenhouden van de
plaatsing van kruisraketten totaal niets uithaalt. In de Sowjet-Unie heeft de revolutie het najagen van particuliere
belangen goeddeels onmogelijk gemaakt, maar het gedrag van die staat en van die
mensen is minstens net zo bedreigend als dat van staten en mensen die nog wel
die élites in ere houden. Het gaat dan ook niet om die élites op zich, hoe
onmenselijk ook, maar om onze wijze van denken, die het als iets
vanzelfsprekends doet voorkomen dat wij met zijn allen doen zoals wij doen. Het
denken van de mensen over hun werkelijkheid en over zichzelf leidt
onvermijdelijk tot de een of andere vorm van zelfvernietiging, althans vastgelopen
zijn in een wirwar van levensgevaarlijke maatschappelijke verhoudingen en
technische processen.
De ramp met de
Russische kernreactor is voorlopig nog wel af te doen als een 'incident en het
bij herhaling ontsnappen van giftige dampen in het Botlekgebied ook. Maar het
zou goed zijn om in te zien dat we in wezen te doen hebben met vooralsnog
incidentele manifestaties van de principiële onhoudbaarheid van onze
technologie. In belangrijke mate is eigenlijk die technologie zelf niet eens
schuldig te noemen, tenminste niet als je haar louter en alleen beschouwt als
de praktische uitwerking van de wetenschap. Na het doen van wetenschappelijke
ontdekkingen zullen de mensen altijd toepassingen uitproberen, dat hoort er
gewoon bij. Voor onze wijze van denken is echter kenmerkend dat wij niet in
staat zijn om te zeggen "dat weten we dan...", en het daarbij te
laten als er geen positieve vooruitzichten voor de verre toekomst zijn. Allerlei economische en
politieke motieven gaan hun rol spelen. Daarbij gaat het nooit om het
uiteindelijke en houdbare welzijn van de mensheid maar om macht, en macht is
onlosmakelijk verbonden met het levende individu: ik ben het die macht uit wil
oefenen, hier en nu; met de macht van anderen en diegenen die na mij komen heb
ik niets te maken, macht stelt niets voor als ik hem nu niet uit kan oefenen.
Daarom noopt het zoeken van macht altijd tot 'korte termijn activiteiten', hij
moet tijdens mijn leven uitgeoefend worden.
Het is het zoeken naar macht, vertaald naar
politiek en economie,
dat onze technologie dwingt om almaar te volharden de verkeerde weg te gaan.
Welbeschouwd is dat heel tragisch. Is het niet juist ons technische kunnen dat
als enige in staat is het leven van de mensheid veilig te stellen? Het kan
dijken aanleggen, huizen bouwen, communicatie tot stand brengen, voor voldoende
goed voedsel zorgen en wat al niet. De mensen moeten het van het bouwen van een
eigen wereld hebben omdat zij al bij hun verschijnen op de planeet de natuur
achter zich hebben gelaten. Sterker nog: zij zijn de natuur ten einde, zij zijn
het slotaccoord van wording en evolutie en als
zodanig zijn zij 'de natuur anders'. Zij scheppen zich een menselijke natuur op
basis van de 'oude natuur' en zullen er op den duur achter komen hoe zij dat
alles moeten verzorgen. Daarvoor zijn wetenschappen
en technologie
onontbeerlijk, maar beide kunnen alleen binnen het kader van 'de natuur anders' tot hun recht komen.
Zolang zij hun doelstellingen en terreinen van activiteit nog door de economie, de politiek en
de staat, dus door de macht, laten
bepalen zullen zij negatieve resultaten opleveren.
Zie
bladwijzers: Wie zijn de schuldigen..? ; ECONOMIE ;
In de filosofie gaat het mij steeds om de
praktijk, dat wil zeggen dat ik van alles het uiteindelijke resultaat
beoordeel. Ik denk dat een dergelijke manier van filosoferen vaak als
zwartgallig overkomt omdat wij nu eenmaal in een tijd leven waarin alle potentieel
goede dingen verziekt worden door de alles overheersende machtshonger van de
huidige mensen. Daardoor geef je de indruk nooit eens iets goed te vinden,
alles af te moeten kraken en zo ongeveer nergens achter te willen gaan staan.
Maar ik denk dat dit alleen maar een indruk is en dat die verdwijnt naarmate
duidelijk wordt waarom het nu eigenlijk gaat. Het over de gehele linie afwijzen
van de praktijk van ons moderne leven zou nergens op slaan als mij niet een
heel duidelijk beeld van een andere praktijk voor ogen stond. En nu is volgens
mij het aardige van die 'andere praktijk' dat voor het realiseren daarvan alle
mogelijkheden concreet of in aanleg aanwezig zijn. Dat onderscheidt de zaak van
al die utopische bedenksels die in het verleden, en ook nog wel vandaag, op
tafel gelegd zijn.
Bij die
utopische bedenksels worden namelijk steeds bepaalde eisen aan de mensen
gesteld die niet reëel zijn en die eigenlijk, bij nadere beschouwing, van
bovenaf gedacht blijken te zijn. Zo wordt het bijna altijd als iets
noodzakelijks gezien dat de mensen zich 'redelijk' opstellen. Dat betekent dat
zij zich naar iets zouden moeten voegen dat maatgevend is, een soort van hogere
menselijkheid. Welnu, daar kan je volgens mij lang op wachten, want een
dergelijke eis ligt precies tégen de ontwikkelingsgang van de mensen in, niet
omdat zij bezig zouden zijn om in onredelijkheid uit te lopen, maar omdat de
mensen zich almaar meer aan opgelegde eisen en verplichtingen zullen gaan
onttrekken. De ontwikkelingsfase die logischerwijs in de komende tijd zal gaan
doorbreken is die van de bevrijding niet alleen van concrete gewelddadige
machten, maar vooral ook van 'hogere' intellectuele. Dat houdt ook in dat de
mensen zich steeds verder van alle utopische bedenksels zullen verwijderen, en
dat natuurlijk tot ergernis van de idealisten, die vandaag de dag al steen en
been klagen over de 'onverschilligheid', de 'apathie' en het 'materialisme'
van de mensen. Vanuit hun hogere gezichtspunt lijken die idealisten gelijk te
hebben, maar als je je goed realiseert dat het hen om iets hogers gaat, dat op
grond van dat hogere onvermijdelijk een dwingend karakter moet hebben, kan je
tenslotte alleen maar erkennen dat de mensen het goed aanvoelen als zij zich
ook aan de macht van het idealisme onttrekken. Niet de mensen zijn te veroordelen
omdat zij onverschillig, apathisch en materialistisch zouden zijn, maar de
intellectuele idealisten omdat zij er geen notie van blijken te hebben wat er
zich in de mensen qua ontwikkeling afspeelt. Zij hebben nog steeds niet in de
gaten dat je de zaak vanuit de realiteit van het menszijn moet bekijken en niet
vanuit het een of andere bedenksel dat op allerlei verlangens en wensen berust.
Als je die realiteit onbevooroordeeld bekijkt blijken de mogelijkheden voor een
andere praktijk allemaal aanwezig te zijn.
Een
voorbeeld van een onrealistische kijk, ingegeven door het als de maat stellen
van 'hogere beginselen', is het volgende: de mensen in onze huidige westerse,
zogenaamde 'welvaartsmaatschappij' zijn ten aanzien van sociale idealen
nauwelijks meer in beweging te krijgen. Zij lopen niet meer warm voor het
socialisme en de klassenstrijd, zij interesseren zich niet meer zo erg voor de
politiek en houden er nauwelijks nog levensovertuigingen op na. Je bent geneigd
om te zeggen' ze zijn onverschillig voor hun eigen welzijn, ze hebben geen
behoefte aan sociale verbeteringen, behalve als het hun eigen portemonnee
betreft. Hun belangstelling gaat alleen nog uit naar verstrooiing en naar het
bezit van materiële goederen...Om kort te gaan: Het bekende verhaal dat je
gemakkelijk met nog een heleboel voorbeelden kunt aanvullen. Maar, aan dit
verhaal valt op dat genoemde verwijten steevast in de richting van de 'gewone'
mensen gedaan worden en wel enerzijds door de 'idealisten', die oprecht het
welzijn van de mensheid willen bevorderen en daartoe allerlei modellen hebben
ontworpen; anderzijds door leden van maatschappelijke élites die, vanuit geen
enkel menslievend ideaal, bezig zijn hun eigen welstand te vergroten. Een
minister-president, bepaald niet afkerig van slimme trucs om zichzelf te
bevoordelen, vindt het heel normaal om voor een grote schare van 'humanisten'
uiting te geven aan zijn bezorgdheid voor een maatschappij die in de nabije
toekomst wel eens materialistisch zou kunnen worden! De humane wereldverbeteraars
en de machthebbers mogen dan wel in hun drijfveren en doelstellingen elkaars
tegenstanders zijn, maar als het gaat om de beoordeling van de ‘gewone mensen'
lopen hun opvattingen parallel. Je kunt dat vreemd vinden, maar als je inziet
dat beiden vanuit iets hogers, een maatgevend ideaal en een maatgevende
machtspositie, naar iets lagers toe redeneren, wordt de hele zaak duidelijk.
Men wil dat lagere modelleren naar de normen van dat hogere en constateert dan
teleurgesteld of boos dat dit lagere daaraan niet wenst te voldoen, helaas!
Het bovenstaande
schetst de huidige praktijk van het denken over de mensen. Maar je komt tot
geheel andere gedachtegangen, en tenslotte ook inzichten, als je de zaak nu
eens niet vanuit vooropgezette normen en waarden bekijkt, maar vanuit het
dagelijkse leven van de mensen - zoals je het eigenlijk ook zou behoren te
doen...Wat blijkt dan, in laatste instantie, de essentiële levensvoorwaarde te
zijn? Veiligheid! Alles wat een mens
in zich heeft kan er uit komen als hij zich, wat betreft een aantal fundamentele
zaken, veilig gesteld heeft. Er moet voedsel zijn en onderdak, persoonlijke
vrijheid en bescherming tegen inbreuken daarop, communicatie en informatie,
toegang tot medische voorzieningen. De aan alles ten grondslag liggende
voorwaarde tot ontplooiing is eigenlijk een heel pragmatische: er voor zorgen
dat je de avond haalt, er voor zorgen dat je overleeft. Vanuit die optiek is
het heel gewoon en redelijk dat je veiligheid in stand probeert te houden en te
bevorderen en dat je er niet veel voor voelt om dat in de waagschaal te stellen
voor een ongewisse onderneming, die je bovendien ook nog opgedrongen wordt door
anderen.
Natuurlijk is de gedachte te verdedigen dat
de veiligheid in onze maatschappij maar een schijn-veiligheid is, die niet echt
is zoals hij zou behoren te zijn en natuurlijk kan je zeggen dat de mensen
doorgaans van hun ontplooiing niet veel terechtbrengen, maar intussen blijft
toch overeind staan dat we in ieder geval al zover gekomen zijn dat we ons er
mee bezig houden. We hebben, zij het dat wij er vooralsnog op een kortzichtige
manier mee omgaan, het fundamentele belang van de veiligheid ontdekt. Zodra die
veiligheid ook maar enigszins gerealiseerd is gaan de mensen zich concentreren
op hun dagelijkse leven. De behoefte aan revolutionaire daden zakt weg, de
ideale bedenksels verliezen hun waarde en aan de eis om zichzelf naar een
bepaald model, door anderen bedacht en afgedwongen, te veranderen wordt niet
meer voldaan. Gezien vanuit de hogere idealen is dat een achteruitgang, maar
gezien vanuit het leven van de mensen - en dat is toch het enige dat er
werkelijk is voor een mens! - is het een stap vooruit.
Als je de mensen
beoordeelt vanuit hogere waarden, welke dat ook mogen zijn, beoordeel je hen
verkeerd. Het gevolg is dat je niet ontkomt aan een denkmodel waarin het begrip
'moeten', het Kantiaanse begrip 'Du sollst', centraal staat. En daarvan is dan weer het gevolg
dat je je arrogant gaat gedragen naar de mensen toe en ze voortdurend overlaadt
met verwijten omdat zij het zogenaamde 'goede' niet zouden willen nastreven.
Je loopt vast in het onophoudelijk bedenken
van reglementen en voorschriften en je verwordt psychisch tot een kille,
hatende persoonlijkheid. De tegenwoordige mensheid is vol van
dergelijke figuren. Sommigen slaan de mensen met ethische beginselen om de oren,
anderen met bijbels en bijna allemaal dwepen zij met 'redelijk overleg',
'democratische spelregels' en, zakelijke discussies'. Maar in hun spraakgebruik
verraden zij zich als zij bijvoorbeeld zeggen: "je moet de burgers vrij
laten waar dat mogelijk is", of: "wij moeten de mensen zoveel
mogelijk zekerheid bieden". Kennelijk gaan zij over dit soort dingen,
zodat zij vrijheid en zekerheid kunnen verstrekken als waren het pakjes
kerstboter.
Als je op een dergelijke manier over je
medemensen praat geef je er blijk van jezelf hoger te achten vaak zonder er
zelf erg in te hebben. Het is buitengewoon leerzaam er goed op te letten hoe
officiële personen dingen onder woorden brengen. Zij kiezen zorgvuldig de
zakelijke termen, liefst zo verhullend mogelijk. Maar zij zijn slordig als het
om de taalkundige betekenis gaat. De woorden 'je moet...vrijlaten' en 'wij
moeten...bieden' bevatten het venijn, want zij houden in dat men zich gedwongen
voelt zijn medemensen iets te geven dat zij op dat moment nog niet bezitten,
maar dat daarentegen wel in het bezit is van die officiële personen. Je bent
dan ook geneigd om "dankjewel" tegen hen te zeggen en te vinden dat je met
buitengewoon aardige en vrijgevige mensen te doen hebt! Maar intussen maken zij
toch uit wat jou wel of niet toekomt, En dat gebeurt vanuit een van bovenaf
denken dat voor bijna iedereen zo vanzelfsprekend is geworden dat het je
nauwelijks meer opvalt. Wat dat betreft heb je, psychologisch gezien, met het
voortbestaan van een situatie uit je kindertijd te maken. Inderdaad waren het
toen je ouders die bepaalden wat je toekwam en zelf had je daarin, zeker om te
beginnen, geen enkele keus. Enerzijds omdat je nog lang niet aan een aantal
keuzes toe was, maar anderzijds toch ook wel omdat Je ouders vanuit bepaalde
opvoedkundige en morele opvattingen, dergelijke keuzes helemaal niet
toestonden, terecht of ten onrechte. Toen evenwel was je nog een kind, je was
nog onvolwassen. Het was een situatie die voorbestemd was om voorbij te gaan,
maar helaas is het bij de meeste mensen niet voorbijgegaan: zij hebben de
ouderlijke macht ingeruild voor die van 'overheden', tegenover wie zij zich nu
als onmondigen laten gelden. En maar klagen dat zij
zich zo machteloos voelen en maar niet willen toegeven dat zij het uiteindelijk
allemaal aan zichzelf te danken hebben... Elke machtige élite verdwijnt immers
als sneeuw voor de zon als haar macht door niemand meer aanvaard wordt!
Daarvoor behoef je helemaal geen revolutie te ontketenen, het gaat op een
gegeven moment allemaal vanzelf. Om echter zover te komen moeten de mensen
eerst mentaal volwassen worden. Zover is het nog lang niet en daarom heeft het
geen enkele zin en is het zelfs onrechtvaardig om de mensen hun onvolwassenheid
kwalijk te nemen en dingen van hen te verwachten die zij helemaal niet kunnen
realiseren. Het 'van bovenaf denken' zal zeker nog lange tijd standhouden, maar
als je bij jezelf dat denken niet opmerkt, zal je je medemensen steeds verkeerd
beoordelen en voortdurend onmogelijke eisen aan hen stellen.
Bovenstaande tekst is geschreven:
door Jan Vis,filosoof.
Terug naar: de Startpagina
Naar bladwijzers: Wie zijn de schuldigen ; Drugs ; zo vluchten een heleboel
jonge mensen in de drugs ; ONVREDE ; VERSLAVING ; ECONOMIE ; Het Oosten ; vluchten voor je eigen denken
; kruisraketten ; Materialisme ; Zwarte Pedagogie ; persoonlijkheid-kille
hatende persoonlijkheid ; Nadenken ; Leerproces ; Verhullend taalgebruik ; Opvoeding-1 ; Opvoedingsmethoden/Opvoeding
; Beleving ; Voorbeeldfunctie
; kernenergie
; Levensovertuigingen
; IEDER VOOR ZICH ; Veiligheid ; Oorzaak
onvrede ; Minderwaardig
; Welzijn of
Macht ; Een
vruchtbare bodem voor AGRESSIE / terrorisme en vijandschap ;
Naar
andere artikelen: Robot denken; Het gelijk en de dialoog ; Briefwisseling Fictie ; De ontwikkeling van het denken ; ● Waar gaat het in de
mensheid nu wezenlijk om..? ● Datverfoeilijkeindividualismedvg248 (derde
vervolg ; de schijnbare tegenstelling individu-gemeenschap, kapitalist-proletaar en liberaal-socialist) ● Verzorging / verzorgen.?
Vergeet het maar..! (zie bladwijzer) ● De samenleving, vertaald
naar onze wereld..! (zie bladwijzer) ● Welk karakter moet die
overheid hebben ● Beschermingsrecht ● Cultuurfilosofische Opmerkingen-o.a. Verveling, verlies
van houvast, Islam’s succes ● Westerse existentiële veiligheid ● Veilig gemaakte
wereld, een veilige Wereld..? zie
bladwijzers ; Het
toenemend belang van het Atheïsme ; Geen God wat dan ; Godsdienst en Geloof ; Evolutie of Creatie ; De
fundamentele intolerantie van de Godsdienst ; God bestaat niet ; Bedreiging
van het vrijdenken en het atheïsme ; De verdedigers van de
Godsdienst ; Waarom
is de Islam als godsdienst tegen de Westerse Wereld..? zie no. 27. ; Toch
nog een Theocratie- zie afl. 18 ; Ongewenst
atheïsme- zie afl. 32 ; Een
grens te ver (Israël) ; Verbieden
van de godsdienst..?-zie afl. 21 ; Discrimineert / onderdrukt de
Westerse Cultuur..? zie aflevering 60 / 61 ; Kunnen moslims zich invoegen in
de Moderne cultuur..? – aflevering no. 37 ; De Islam ; Het staat in de Koran- zie
aflevering 36 ; De
heilige wet-De Sjari’a ; Burqa, volg bladwijzer ; Is er dan toch een GOD..? Hoe zit dat..? Briewisseling- Geweld-
Godsdienst- Geloof ; Vrijheid van Godsdienst ; Kan alles maar..!-zie
bladwijzers ; de kunst; het schone
verschijnsel ; Samenleving, Maatschappij
en Gezin ; Filosofie van de kunst ; Hoe zit het nou met god ; Vrijheid van meningsuiting-zie bladwijzers
; Proces
v/d Eeuw tegen alle
ingezetenen van Nederland..! ; Burqa / Boerka ; Een GESPREK voeren..? HANDEL drijven bedoelt U..! - zie bladwijzers ; De Westerse cultuur is SUPERIEUR aan alle andere culturen-61 ; Discriminatie..?-afl.61 ; Polariseren-volwassen democratie-afl.25 ; Hoofddoekjes-afl.37/38 ; Denk ik nu zèlf ná…of…-zie bladw. ; Polarisatie/polariseren -
zie bladw. ; Het sexuele
misbruik(verklaring)-zie bladw. ; Celibaat(1)-zie bladw. ; Leiderschap-afl.58 ; Leidersprincipe-afl.3 ; Afghanistan-Taliban-ISLAM-zie
afl.27/28 en bladw. ; Het Evangelie-(misbruikt.!)-sluit niemand uit..! Hoe zit dat..?-afl.12a ; Onvrede met de maatschappij, hoe
zit dat.? ; Bij WIE treedt NORMverlies op..? ; Jodendom, Christendom en Islam-64 ; Psyche/zelfbewustzijn-zie bladw. ; Seks / Seksualiteit ; Psychische verwarring-zie bladw.
; Stellige uitspraken -afl.
18, 21 en 22 ; Uilenspiegel en de MACHT- Verkiezingen-zie bladw. ; Onze in wezen vredelievende verlichte cultuur, moet standvastig
en vastbesloten verdedigd worden tegen kortzichtigheid en tirannie. Zie [
Lezing voor de VRIJMETSEAARS ] ; Het Buitenechtelijke - bandeloosheid - Overspel - Liefde
- zie bladwijzers ; Het HUWELIJK is een belediging
voor de LIEFDE - zie bladw. ; OVERSPEL ; Oorzaak SEXUEEL misbruik - zie bladw.
Pagina's zijn door mij uit het boekwerkje TEKST EN UITLEG
1987, uitgegeven door "De Vrije Gedachte" te Rotterdam overgenomen.
|
|