Voor welke vrijheid kiest U…?
mei 1977
een vrij mens,het liberale
vrijheidsbegrip,liberalisme,macht,onvrijheid,ruimdenkendheid,voor welke
vrijheid kiest u,vrijheid,zelfontkenning.
Terug naar:
de Startpagina
Naar
andere artikelen: Conditionering ; Robot denken ; Op de vlucht voor je eigen
denken ; Het
gelijk en de dialoog ; Eenzaamheid en onvrijheid ; Het
toenemend belang van het Atheďsme ; Geen God wat dan ; Godsdienst en Geloof ; Evolutie of Creatie ; De
fundamentele intolerantie van de Godsdienst ; God bestaat niet ; Bedreiging
van het vrijdenken en het atheďsme ; De verdedigers van de
Godsdienst ; Toch nog een Theocratie-
zie afl. 18 ; Ongewenst atheďsme- zie afl. 32
; Verbieden van de godsdienst..?-zie afl. 21 ; Discrimineert / onderdrukt de Westerse Cultuur..? zie
aflevering 60 / 61 ; Waarom is de Islam als godsdienst tegen de Westerse
Wereld ..? zie no. 27 ; De heilige wet-De Sjari’a ; Burqa, volg bladwijzer ; Nihilisme ; De ontwikkeling van het denken ; De Vrede ; De ontwikkeling van de West
Europese Cultuur(zie links: te erg/te veel en
dubbelhartigheid ) ; Behoort Israël tot de Westerse
Cultuur- zie
aflevering 60…-onderdrukking van de
Palestijnen, ; Terrorisme
/ Taliban ; Hoe zit het nou met Jahweh, God
en Allah ; Een korte schets van de
menselijke sexualiteit ; Een
grens te ver (Israël) ; Kunnen
moslims zich invoegen in de Moderne cultuur..? – aflevering no. 37 ; De Islam ; Het staat in de Koran- zie
aflevering 36 ; Is er dan toch een GOD..?
Hoe zit dat..? Briewisseling- Geweld- Godsdienst- Geloof ; Vrijheid van Godsdienst ; Kan alles maar..!-zie
bladwijzers ● Cultuurfilosofische
Opmerkingen-o.a. Verveling, verlies van houvast, Islam’s
succes ; de kunst; het schone
verschijnsel ; Samenleving, Maatschappij
en Gezin ; Filosofie van de kunst ; Artikelen betreffende o.a. Moslims / ISLAM ; Proces
v/d Eeuw tegen alle ingezetenen van Nederland.!.? ; De KUNST van
het FILOSOFEREN ; Hoe zit het nou met God ; het
toenemend belang van het atheďsme ; Onvrijheid
; Veiligheid ; Het
milieu ; Het Buitenechtelijke - Overspel - Liefde - zie
bladwijzers ; Het HUWELIJK is een belediging
voor de LIEFDE - zie bladw. ; Houden van...Liefde...Trouw ; Overspel - De sexualiteit
is geen huwelijks-aangelegenheid - zie bladw. ; Overspel/Huwelijkswet ; Wilders ; Proces van de EEUW(telegraaf) ; Over de
ISLAM, DE VRIJE MENINGSUITING en HET BELEDIGEN ; Reciteren van heilige schriften- nr. 23 ; Veiligheid ; JEZUS-zie bladw. ; Vrijheid van godsdienst ; Sociaal Democratie-1- zie bladwijzers ; Zijn Godsdiensten achterlijk ?-zie afl. 40 ; In tegenstelling tot de Islam hebben het Jodendom
en het Christendom een geheel eigen intuďtieve basis.-zie afl. 64
Voor welke vrijheid
kiest U…? (mei 1977)
Naar bladwijzers: dictatuur ; Liberalisme ; Democratie ; Zelfvertrouwen
; VRIJHEID ; de progressieve mens ; Welk karakter moet die Overheid hebben ; De overgave aan god..Vrijheid? ;
Nu de verkiezingen weer voor de deur staan sloven de politici zich
uit om de gunsten van het publiek te winnen. Op de politieke markt prijzen zij
hun waren aan: de ene belofte klinkt nog schoner dan de andere en al die
beloften zijn gebaseerd op een volstrekt logisch doordacht model van de
maatschappij waarin wij leven... althans, zo wordt ons voorgespiegeld. Dat het
evenwel met die volstrekt logische gedachtegang zo'n vaart niet loopt, of beter
dat het uitgangspunt van waaruit die gedachtegang wordt opgebouwd in bijna alle
gevallen uiterst dubieus is, dat moge blijken als wij één van de kreten eens
aan een nader onderzoek onderwerpen. Ik denk aan de kreet: vrijheid die door alle politici met enige geestdrift naar voren
wordt gebracht, waarbij er kennelijk van uitgegaan wordt, of: op gespeculeerd
wordt, dat dit woord voor iedereen dezelfde betekenis heeft. Het woord vrijheid
wordt gehanteerd alsof het een formule was, een formule met een voor iedereen
gelijke waarde. Echter, het begrip 'vrijheid' heeft voor niemand precies
dezelfde waarde, gebonden als dit begrip is aan de omstandigheden waarin ieder
mens is komen te verkeren. Het is onmogelijk al deze variaties te analyseren
want er zijn er net zoveel als er mensen zijn.
Maar
wel kunnen wij groepen van variaties analyseren, voor zover die groepen
gekenmerkt worden door bepaalde algemene inzichten. Ik wil dan een onderscheid
maken tussen een viertal betekenissen van het begrip vrijheid, en ik
houd daarbij de volgorde aan zoals die in de ontwikkelingsgeschiedenis van de
mensheid noodzakelijk voor de dag komt.
Daar is dan als eerste het christelijke
vrijheidsbegrip. Daarbij staat altijd centraal de gedachte dat de mens als
'individu' op de een of andere wijze opgeheven dient te worden. Het draait dus
om de 'ontkenning' van de individu. Als tweede
is er het liberale vrijheidsbegrip, en dat is geworteld in de mens die zich van
zichzelf als 'individu' bewust is geworden, met als gevolg dat die mens
zichzelf als zodanig doorzet. Hier is dus te spreken van de mens die zichzelf
als individu 'bevestigt’. Als derde
is er het democratisch socialistische begrip van vrijheid. Dit vrijheidsbegrip
heeft als inhoud dat de mens als 'individu' algemeen erkend is, terwijl de
betekenis ervan de volgende is: die algemeen erkende individuele mens heeft
zich qua vrijheid aan te passen aan de groep waartoe hij behoort. Die groep kan
zijn de partij, maar het kan - in groter verband - ook de staat zijn. We kunnen
zeggen dat de erkende mens 'zichzelf beperkt'.
Tenslotte onderscheid ik nog de moderne progressieve mens, en die mens maakt er
een begin mee de zichzelf opgelegde beperkingen op te heffen, waarbij als
eerste dit moment op de voorgrond treedt dat deze mens wil functioneren
in de maatschappij waarin hij leeft. Hier heeft de vrijheid dus een
functionele betekenis en het is tot
deze betekenis dat de cultuurontwikkeling van de mensheid in onze dagen gekomen
is.
Die
ontwikkeling gaat in de toekomst verder totdat tenslotte de laatste
mogelijkheden zijn waargemaakt, maar speculeren op deze mogelijkheden heeft in
de praktijk van het maatschappelijk leven geen zin, juist omdat het voorlopig
alleen nog maar mogelijkheden zijn en nog lang geen werkelijkheden. Voorlopig
moeten wij nog genoegen nemen met het feit dat er een overheid boven ons
staat en dat wij doormiddel van een keuze moeten bepalen welk
karakter die overheid zal hebben. En dan ligt het in de logica dat wij
moeten proberen een overheid te kiezen die zoveel mogelijk overeenkomt met
datgene dat zich in ons tijdsgewricht aan het realiseren is. En elke overheid
die zich vanuit allerlei opvattingen niet met de huidige ontwikkeling wenst
bezig te houden - en die dus noodzakelijk teruggrijpt op vroegere normen - moet
de macht zoveel mogelijk worden onthouden. De moderne progressieve mens noemt
zich graag socialistisch, maar terecht wijzen velen er op dat zijn
streven weinig met socialisme te maken heeft. Terecht, voor zover we onder
socialisme verstaan: democratisch socialisme. Want de progressieve mens lost,
in zijn wil om te functioneren, in zijn wil om volwaardig naar eigen krachten
méé te doen, de beperkingen van de groep op. Of, zo u wilt; ontkent de dictatuur
van de partij. Wij zien dan ook dat er bij de progressieven weinig eenheid is
en dat het steeds weer onmogelijk blijkt één gesloten front te vormen tegen aan
de mens vijandige manipulaties. Telkens weer verbreekt de progressieve mens het
verband van de groep, en dit is logisch omdat die mens zelf als individu wil
functioneren. Het gaat hem er steeds om zijn eigen menselijke kwaliteiten tot
bewustzijn te brengen en daarbij spoort hij de anderen er toe aan hetzelfde te
doen. Hij beseft dat alleen dan een maatschappij kan deugen als een ieder naar
zijn volle vermogen meedoet. Wij zien dus een zich oplossen van de groep ter
wille van een werkzaamheid in de afzonderlijke mensen. Die werkzaamheid ligt
uiteraard aan de basis van de maatschappij en het is begrijpelijk dat hij
duidelijke anarchistische trekken vertoont...
Om het christelijke vrijheidsbegrip te doorgronden is het
noodzakelijk om de verhouding te bepalen tussen de mens enerzijds en de 'hogere
macht' anderzijds. Zonder die 'hogere macht, is de idee van de christelijke
vrijheid volkomen onzinnig. Het is niet mogelijk om vanuit louter menselijke
overwegingen ook maar de geringste logica te ontdekken in de christelijke
gedachtegang wat betreft het begrip vrijheid. Hoe kan een mens zich vrij weten
als hij zichzelf geen enkele wezenlijke waarde toekent en slechts een
willekeurig speeltuig is van een machtige figuur die hij god noemt? Toch
is in de zelfontkenning het kernpunt van de christelijke vrijheid gelegen. Er
is in die zelfontkenning wel een aspect dat logisch houdbaar is omdat de mens
als alleen -maar-individu, als alleen-maar-IK, de moordenaar van zijn medemens
is. Die IK figuur moet dus op de een of andere manier verdwijnen, maar - in
tegenstelling tot de christelijke opvatting - geschiedt dit niet door de
eenzijdige ontkenning daarvan. Ontkenning van de mens als IK betekent
ontkenning van alle menselijke mogelijkheden en betekent dus ook dat het leven
voor de mens en de mensheid zonder uitzicht is. Het geschiedt echter zo dat de
mens tenslotte door zichzelf hééngaat en om dat te kunnen moet hij niet zichzelf
als IK ontkennen maar juist zoveel mogelijk bevestigen. Deze verwerkelijking
vindt dan ook in de cultuurontwikkeling plaats. De mens moet zichzelf als IK
leren kennen.
Hij
moet zichzelf als IK ontwikkelen en tenslotte daaruit de consequenties voor
zichzelf en dus ook voor de anderen trekken. In het christelijk denken is de
hogere macht de enige, die werkelijk van belang is. In de verhouding tussen de
mens en die hogere macht is de laatste steeds de bepalende. De mens is ten alle
tijde de ondergeschikte, maar dit ondergeschikt-zijn is wel op twee manieren
denkbaar. We kunnen het namelijk denken vanuit die 'hogere macht' en we kunnen
het denken vanuit de mens. Met de volgende resultaten: vanuit de eerste
mogelijkheid is het de ‘hogere macht' die de mens onderwerpt. Van buitenaf
wordt de mens verpletterd zonder dat hij ook maar enige kans heeft aan dat lot
te ontkomen. Zelfs als hij zich beroept op zijn 'vrije wil' mag dat niet baten;
tot op zekere hoogte kan hij doen wat hij wil - onderworpen is hij toch. We
kunnen hier spreken van een 'totale dwingelandij' en deze situatie treffen wij
aan in het roomse christendom. De macht die over de mens gesteld is is absoluut autoritair. En de mensen die deze macht
vertegenwoordigen vertonen hetzelfde kenmerk. Zij zijn zelfs zozeer autoritair
dat zij zich bij gelegenheid een zekere mate van ruimdenkendheid kunnen
veroorloven, mits de mensen maar onderworpen blijven en daarvan op gezette
tijden blijk geven. De biecht is hiertoe een geraffineerd middel. De tweede
mogelijkheid is deze: het is de mens zelf die zich onderwerpt aan de 'hogere
macht'. Dit is het geval in het
protestantse christendom. Deze mens geeft zich dus over en hij onthoudt zich
dus welbewust van elk verzet. De protestanten spreken dan ook graag van de
overgave aan god en zij gaan daarbij zelfs zover dat zij zich een
dienstknecht noemen. In feite hebben zij zich tot slaaf vernederd.
De vrijheid van deze mens is in de totale gehoorzaamheid gelegen, maar die
gehoorzaamheid moet hij zelf opbrengen, vandaar dat hij zich beijvert om Gods
geboden op te volgen. Het individu-zijn is geheel en al taboe en van
ruimdenkendheid is geen sprake: het gaat er om de 'smalle weg' te volgen zonder
ook maar even daarvan af te wijken.
Als deze christelijke mensen, roomsen zowel als
protestanten, propaganda maken voor de 'vrijheid', dan kan dit nooit anders dan
een aan de mens vijandige zaak zijn. Het doet er daarbij in het geheel niet toe
hoe die zaak voorgesteld wordt, onveranderlijk moet de werkelijke inhoud van
die vrijheid de onvoorwaardelijke onderwerping zijn, de onderwerping aan god.
Dat zou zo erg niet zijn als die god als iets zinnigs gezien werd, zoals
bijvoorbeeld bij Spinoza het geval is. Maar wij hebben te maken met een god die
zijn waarheid 'geopenbaard' heeft buiten alle begrip om en dat betekent dat de
mens gehouden is zich aan de onzin te onderwerpen. Maar afgezien daarvan: elke
onderwerping is menselijk onhoudbaar. De onhoudbaarheid van de menselijke
onderwerping vertoont zich als eerste in het liberalisme. We hebben nu te doen met een mens
die niet van zins is zijn eigen individualiteit weg te cijferen, integendeel,
het gaat hem om de bevestiging daarvan. Omdat hij in dit streven om te beginnen
alleen nog maar zichzelf op het oog heeft, zet hij zichzelf door zover hij kan.
Pas als hij onoverkomelijke weerstand van anderen ondervindt is hij bereid
enigszins in te binden, zonder daarbij overigens van zijn strevingen af te
zien. Hij blijft attent op elke mogelijkheid zich nog breder te maken. Hij is
er voortdurend op uit, zijn kansen te grijpen. Dit zichzelf breed maken gaat
natuurlijk samen met en concentreert zich doorgaans op het bezit. Hoe meer
bezittingen, hoe groter macht en daardoor ook een grotere mogelijkheid zich als
een vrij mens te laten gelden. Bezit en macht betekenen vrijheid. Het is
duidelijk dat hier ook de grond ligt voor het individuele kapitalisme en het is
evenzeer duidelijk dat deze zaak in principe onvrijheid voor 'de anderen'
betekent. Evenwel ligt deze onvrijheid niet in de beknotting van de vrijheid
zelf maar in het ontbreken van levensmogelijkheden. Voor die anderen blijft
immers niets over. Terecht wordt er gezegd: het liberalisme waarborgt de vrijheid om te
creperen.
Het moderne liberalisme voert ook het begrip democratie
in haar vaandel. Maar het is gemakkelijk na te gaan dat deze democratie
er niet is om de wereld voor allen leefbaar te maken, maar om de wereld voor vélen
leefbaar te maken. Die vélen namelijk die zich ook breed gemaakt hebben. In
feite regelen de liberalen dus de zaken voor individuele kapitalisten: de ondernemers. Werkende mensen zijn
er slechts voor zover zij het bestaan voor deze lieden mogelijk maken en het
'volk' - dat er tegenwoordig ook graag bijgehaald wordt is er slechts als
tegenstelling tot de individu die zichzelf heeft wéten te bevestigen. Die
tegenstelling is de rechtvaardiging van de machtige enkeling. Het
vrijheidsbegrip van de liberalen heeft een dodelijke inhoud.
Het
dodelijke van deze inhoud is gelegen in de omstandigheid dat de één niet daar
kan zijn waar de ander reeds is. Als deze ander zich bevestigd heeft is de één
ontkend, niet omdat hij niet aanwezig mag zijn, maar omdat hij niet aanwezig
kan zijn.
En
dit is het bedrieglijke van het liberalisme: het erkent ieders volledige
vrijheid en juist daardoor verstikt het al diegenen die niet boven het
gemiddelde zijn uitgekomen. Het is deze verhouding die de kiem voor het
socialisme heeft voortgebracht. Wat dan voor de dag komt is de mens die zich
van zichzelf als individu bewust is en het is de mens die zich vrij weet, maar
het is vooral de mens die zichzelf beperkt omdat hij samen met anderen in een
gemeenschap leeft. De zelfbevestiging als individu is dus gebonden aan de
normen van de groep. Deze groep moet in stand gehouden en zo mogelijk versterkt
worden, mede in verband met het feit dat een dergelijke groep macht kan
uitoefenen. En die macht is noodzakelijk om levensmogelijkheden te scheppen
voor diegenen die als lid van de verdrukte massa ten onder dreigen te gaan.
Kenmerkend is dus voor het socialisme dat de éne individu de andere herkent en
erkent en zo komt tot de vorming van de groep.
Het
is een misvatting te menen dat het socialisme streeft naar werkelijke
menselijkheid. Het streeft veeleer naar beperking en omdat dit het geval is
houdt het een nieuw gevaar in: het gevaar dat de groep een eigen leven
gaat leiden. Zo ontstaat de dictatuur van de partij en die dictatuur
wordt vertegenwoordigd door de partijbonzen. De verhouding is nu omgekeerd in
plaats van dat de mensen zichzelf ter wille van de groep beperken gaat de groep
inzake de beperking de dienst uitmaken. Dit is gebeurd in het Russische
socialisme; zoals bekend is het thans niet eens meer mogelijk dat de
individuele mens zelfs maar méédenkt over het wel en wee van zijn groep. Een
dergelijke ontwikkeling vertoont fascistische trekken en het is niet zo'n grote
stap van de groepsdictatuur naar de dictatuur van de leider die
in persoon de alles overheersende groep vertegenwoordigt. In ons land hebben
deze zaken op grond van allerlei factoren geen kans gehad. Maar toch is een
zekere behoefte om zich overal mee te bemoeien niet te ontkennen.
Gelukkig
heeft dat vele positieve aspecten, vooral omdat we nog lang niet af zijn van de
manipulaties van de christelijken en de liberalen. Maar wij mogen de ogen toch
niet sluiten voor het gevaar van een zich doorzettende staatsbemoeiing. Er is
nu eenmaal een sterke neiging binnen het democratisch socialisme om de staat te
stellen in de plaats van de mensen. Wat zich de laatste jaren aan het
ontwikkelen is en wat ik het progressieve pleeg te noemen (meer omdat
iedereen het zo noemt dan omdat dit woord zoveel zegt), vertoont een duidelijke
reactie op het democratisch socialisme. Maar deze reactie moeten wij wél
onderscheiden van die van de christelijken en de liberalen. De laatsten willen
oude waarden handhaven, zij willen dus de noodzakelijke voortgang tegenhouden
en er zijn zelfs tekenen die er op wijzen dat zij 100 jaar terug willen. Een
dergelijke reactie is geworteld in twee grootheden: ten eerste de angst die
behoort bij het gemis aan zelfvertrouwen
en ten tweede de arrogantie van de autoriteit. Twee grootheden dus die nu niet
bepaald een waarborg voor een gezonde samenleving bieden. De reactie van de
‘progressieve' mensen op het socialisme is vooral gericht tegen het
vastgelegde, het gereglementeerde: tegen de betutteling en de kleinsteedse
behoefte om het eigen nest veilig te stellen. De 'progressieve' mens is door
deze familiegeest heen en voor hem geldt er slechts één doel: ervoor te zorgen
dat alle mensen levensmogelijkheden hebben, in materieel zowel als geestelijk
opzicht. Want op grond van die mogelijkheden kan de mens functioneren.
Natuurlijk ligt ook hierin weer een gevaar besloten: dit gevaar namelijk dat de
'progressieve' mens alle verhoudingen in het menselijk leven als functies gaat
zien, met de computermens als noodlottig gevolg. Een dergelijke mens is er ook
niet best aan toe, hij is het slachtoffer van zijn eigen berekeningen geworden.
Zover is het echter nog niet. Voorlopig staan wij straks voor de vraag: wat
kiezen we. Eigenlijk kan dit nauwelijks een vraag zijn omdat we in wezen geen
keuze hebben.
Je
kunt toch niets anders doen dan meegaan in je eigen ontwikkeling en die ligt op
het ogenblik bij datgene dat ik ‘progressief’ genoemd heb.
no.76-mei 1977
Bovenstaande tekst is
geschreven:
Door Jan Vis, filosoof.
Terug naar:
de Startpagina
Naar
andere artikelen: Conditionering ; Robot denken ; Op de vlucht voor je eigen
denken ; Het
gelijk en de dialoog ; Eenzaamheid en onvrijheid ; Het
toenemend belang van het Atheďsme ; Geen God wat dan ; Godsdienst en Geloof ; Evolutie of Creatie ; De
fundamentele intolerantie van de Godsdienst ; God bestaat niet ; Bedreiging
van het vrijdenken en het atheďsme ; De verdedigers van de
Godsdienst ; Toch nog een Theocratie-
zie afl. 18 ; Ongewenst atheďsme- zie afl. 32
; Verbieden van de godsdienst..?-zie afl. 21 ; Discrimineert / onderdrukt de Westerse Cultuur..? zie
aflevering 60 / 61 ; Waarom is de Islam als godsdienst tegen de Westerse
Wereld ..? zie no. 27 ; De heilige wet-De Sjari’a ; Burqa, volg bladwijzer ; Nihilisme ; De ontwikkeling van het denken ; De Vrede ; De ontwikkeling van de West
Europese Cultuur(zie links: te erg/te veel en
dubbelhartigheid ) ; Behoort Israël tot de Westerse
Cultuur- zie
aflevering 60…-onderdrukking van de
Palestijnen, ; Terrorisme
/ Taliban ; Hoe zit het nou met Jahweh, God
en Allah ; Een korte schets van de
menselijke sexualiteit ; Een
grens te ver (Israël) ; Kunnen
moslims zich invoegen in de Moderne cultuur..? – aflevering no. 37 ; De Islam ; Het staat in de Koran- zie
aflevering 36 ; Is er dan toch een GOD..?
Hoe zit dat..? Briewisseling- Geweld- Godsdienst- Geloof ; Vrijheid van Godsdienst ; Kan alles maar..!-zie
bladwijzers ● Cultuurfilosofische
Opmerkingen-o.a. Verveling, verlies van houvast, Islam’s
succes ; de kunst; het schone
verschijnsel ; Samenleving, Maatschappij
en Gezin ; Filosofie van de kunst ; Artikelen betreffende o.a. Moslims / ISLAM ; Proces
v/d Eeuw tegen alle ingezetenen van Nederland.!.? ; De KUNST van
het FILOSOFEREN ; Hoe zit het nou met God ; het
toenemend belang van het atheďsme ; Onvrijheid
; Veiligheid ; Het
milieu ; Het Buitenechtelijke - Overspel - Liefde - zie
bladwijzers ; Het HUWELIJK is een belediging
voor de LIEFDE - zie bladw. ; Houden van...Liefde...Trouw ; Overspel - De sexualiteit
is geen huwelijks-aangelegenheid - zie bladw. ; Overspel/Huwelijkswet ; Wilders ; Proces van de EEUW(telegraaf) ; Over de ISLAM, DE VRIJE MENINGSUITING en HET BELEDIGEN ; Reciteren van heilige schriften- nr. 23 ; Veiligheid ; JEZUS-zie bladw. ; Vrijheid van godsdienst ; Sociaal Democratie-1- zie bladwijzers ; Zijn Godsdiensten achterlijk ?-zie afl. 40 ; In tegenstelling tot de Islam hebben het Jodendom
en het Christendom een geheel eigen intuďtieve basis.-zie afl. 64
Artikel werd geplaatst in de
uitgave "IN NIETS NEUTRAAL" van De Vrije Gedachte te Rotterdam.
Aangezien de filosofie er
niet is voor enkele bevoorrechten, maar juist voor alle mensen, is het citeren
uit dit artikel zonder meer toegestaan.
Bronvermelding wordt echter
wel op prijs gesteld.