uit het boekwerkje TEKST EN UITLEG ( 1987 )
conditionering,evolutie van het leven,het
brein,instinct,saamhorigheid,the survival of the fittest,veiligheid,
zelfbewustzijn.
Naar het begin van het artikel
Terug naar : Startpagina
Naar bladwijzers: Vrije keuze ; PROGRAMMA’S
; Terug
redeneren met een bedoeling ; Ons
moderne technologische denken ; Vastgelegde Beschaving ; Brein ; Denk ik nu zèlf na..?…of…
; The
survival of the fittest
; AANPASSEN…! ; Almachtige
God ; De
zogenaamde “overheden” ; Vergiftiging
van het milieu ; Bewustzijn
; “HET” LEVEN ; En jij maar in de mening
verkeren dat jezelf aan het denken bent! ; Als
je afziet van vragen stellen betekent dat een ramp voor jezelf en…! ; …Orde…[Lees vanaf dit begin t/m het eind
v/h artikel-(orde/ordenen/ordening/wanorde/ongeordende begin/geordende wanorde)
- ] ; Saamhorigheid ; VRIJDENKEN ;Instinct ; Relatie ; Het manipuleren van de
mensen ;
Naar andere artikelen: Het
toenemend belang van het Atheïsme ; Geen
God wat dan ; Godsdienst en Geloof ; Evolutie of Creatie ; De
fundamentele intolerantie van de Godsdienst ; God
bestaat niet ; De verdedigers van de
Godsdienst ; Waarom is de Islam als
godsdienst tegen de Westerse Wereld..? zie no. 27. ; Toch nog een Theocratie- zie
afl. 18 ; Ongewenst
atheïsme- zie afl. 32 ; Een
grens te ver (Israël) ; Verbieden
van de godsdienst..?-zie afl. 21 ; Discrimineert
/ onderdrukt de Westerse Cultuur..? zie aflevering 60 / 61 ; Kunnen moslims zich invoegen in
de Moderne cultuur..? – aflevering no. 37 ; De
Islam ; Het staat in de Koran- zie
aflevering 36 ; De ontwikkeling van het denken ; robot denken ; De
heilige wet-De Sjari’a ; Burqa, volg bladwijzer ; Is er dan toch een GOD..? Hoe zit dat..? Briewisseling- Geweld-
Godsdienst- Geloof ; Vrijheid van Godsdienst ; Kan alles maar..!-zie bladwijzers ; de kunst; het schone verschijnsel ; Samenleving, Maatschappij en Gezin ; Filosofie van de kunst ; Hoe zit het nou met god ; Het
Nihilisme ; Vernietiging van de macht ; Uilenspiegel en de macht ; Ongehoorzaamheid ; Een alternatief bestuur ; Artikelen
betreffende o.a. Moslims / ISLAM ; Proces v/d Eeuw tegen alle ingezetenen van
Nederland.!.? ; Bedreiging
van het VRIJDENKEN en het atheïsme ; De grondslagen van Jodendom - Christendom en Islam-zie bladw. ; Niet zeuren, god bestaat niet – zie inhoudsopgave nr. 13(
godsdiensten een cultuur..? ) ; Wij dulden geen tegenspraak – zie INHOUDSOPGAVE – zie nr.
10 ; Seksueel misbruik – Hoe zit
dat..? – zie bladw. ; Leidt de toename van de kennis tot een beter weten..? –
zie bladw. ; JESAJA – zie A..! , B , C , D , E , - zoekterm “ Jesaja “ ; Op de vlucht voor je
eigen denken ; Nihilisme
en Anarchisme als basis van het Atheïsme ; Islamitische geldingsdrang –
zie afl. 27 ; Polariseren
leidt naar een hoger plan(stuwt op) v/d DEMOCRATIE – zie afl. 24 en 25
; Godsdienst
en Geloof – Hoe zit dat..? ; Het
geheel is meer dan de som der delen Sociale
Bewogenheid – zie bladw. ; De
Rechtsstaat – zie bladwijzers
; Is de Islam een cultuur..? èn het Jodendom en Christendom..?
Hoe zit dat..?-afl.64/65 ; Religies bevestigen het
Geestelijke Karakter v/d mens..! – zie bladw. ; Onvolwassen Mensheid-zie nr. 50..! ; De begrippen Godsdienst en Geloof – Hoe zit dat..? ; Depressies -Hoe zit dat..?-zie bladw. ; Islamitische geldingsdrang –
zie afl. 27 ; Kunnen moslims zich invoegen in de
Moderne cultuur..? – afl. nr.37 ; De grondslag van een godsdienst,
- Godsdienst als
misbruikt geloof ; De filosofie van de
geschiedenis ; Kan macht zich ten goede
keren ; ● Cultuurfilosofische
Opmerkingen-o.a. Verveling, verlies van houvast, Islam’s
succes ; Het gelijk en de dialoog ;
Het begrip samenhang
treft u door het gehele artikel aan!
Info betreffende het begrip samenhang, zie: Beweging
en Verschijnsel deel 1, 2 en 3
Terug naar : Startpagina
Zoals u ziet hebben wij een gast. Het is
de kater "Bonk". Een gekke naam, maar hij doet hem wel alle eer aan.
Hij is hier natuurlijk niet zomaar. Hij zit hier om zo te zeggen als
deskundige. Deskundige op het terrein van de zogenaamde conditioneringen,
waarover ik met u wil praten. We zeggen van deze kater: het is een roofdier Ik
geef toe, veel is daarvan niet over. Zijn voornaamste bezigheid is slapen en
luidkeels spinnen als hij geaaid wordt. Als je hem tot een spelletje wilt
verleiden begrijpt hij niet waarom je plotseling zo raar doet en dan gaat hij
maar weer verder tukken. Toch blijft deze kat een roofdier. Een tijdje geleden
bleek dat hij precies wist wat hem te doen stond toen er een muis in huis was.
Hij reageerde snel en uitermate efficiënt.
U zult zeggen: zijn
roofdierinstinct kwam weer boven en daarin hebt u natuurlijk gelijk. Maar
wat bedoelt u met “instinct”? Ik denk dat instinct is: het
geactiveerd worden van een programma. Een programma dat in het brein van het dier
aanwezig is zoals de software in een computer. Het zien van die muis stelde dat
programma in werking en de kat werkte het stap voor stap af. En wees er maar
zeker van dat hij geen keus had en dat hij niet heeft zitten overwegen of hij
die muis nou al of niet met rust zou laten. Er waren voor hem geen
alternatieven. De code “muis in zicht” heeft voor de kat tot gevolg dat hij een
vastgelegde reeks van handelingen gaat verrichten.
Dat vastgelegde programma zit bij de kat
ingeboren. Het maakt het karakteristieke van de kat uit. En aan dat programma
zal hij nooit kunnen ontkomen. Natuurlijk, je kunt hem een aantal dingen leren
maar het blijft beperkt tot tamelijk kleine wijzigingen, tot aanpassingen van
het programma. Maar een geheel ander programma krijg je er niet in: deze kat
blijft ten allen tijde een roofdier!
Hoe zou het nu zitten met ons, mensen? Volgens bepaalde gedragsonderzoekers
verschillen wij niet van de kat. We zouden hoogstens wat gecompliceerder
geprogrammeerd zijn, zodat het moeilijker wordt te voorspellen hoe wij op
bepaalde dingen zouden reageren. Als je de zaak nu maar zo uitvoerig mogelijk
onderzoekt, dan zou je elk menselijk gedrag kunnen voorspellen en daarmee
uiteraard - je voordeel doen! Moderne hulpverleners en begeleiders werken met
zogenaamde conflictmodellen zodat je een voorspelling kunt doen over het
verloop van conflicten, natuurlijk ook met de bedoeling de zaak al bij voorbaat
in de hand te kunnen houden. Weliswaar mislukt dat telkens, maar dat zou dan
komen doordat wij nog niet voldoende weten van de programma's in het brein van de mensen. Men
denkt dat we daar op den duur wel achter zullen komen en dan zou je een oude
droom waar kunnen maken: het manipuleren van de mensen!
Hoe dan
ook, men gaat er van uit dat er in mensen programma's ingebouwd zitten, net
zoals bij de kat. En als je eens let op de meningen van de mensen zou je denken
dat dit inderdaad zo is. Die meningen hebben bijna altijd hetzelfde karakter,
of ze nu komen uit de koker van de “gewone” vrouw of man of uit de koker van
deskundigen. Gaat het bijvoorbeeld over veiligheidsproblemen, dan begint
iedereen bedenkelijk te kijken, alsof er over dit ernstige vraagstuk diep
nagedacht moet worden. En dan spreekt men de magische woorden: "Onze
beschaving moet uiteraard verdedigd worden”. Wat er dan op volgt is een
standaard verhaal, dat alleen maar steunt op het denkbeeld dat je je beschaving
vanzelfsprekend moet verdedigen. Maar waarom is dat zo vanzelfsprekend? Waar
halen we die zekerheid vandaan? Is een beschaving wel te verdedigen?
Een ander voorbeeld. Bijna
alle mensen zeggen: Het spreekt vanzelf dat er iets goddelijks is dat het heelal
bestuurt. O ja, spreekt dat vanzelf? Voor u misschien wel, maar voor mij nog
lang niet! Ik zou dat wel eens logisch aangetoond willen zien!
Dit zijn maar kleine
voorbeelden, die er voorlopig niet zoveel toe doen. Ik kom er in volgende
uitzendingen nog
wel op terug.
Maar wat ik zeggen wil is
dit:
het is inderdaad een feit dat de mensen vol zitten met programma's, met
denkprogramma’s, om zo te zeggen. Zij volgen die programma's automatisch en menen zeker te
weten dat die bepaalde wijze van denken de juiste is -dat kennis, die je met
behulp van dat soort denken opdoet zonder twijfel ware kennis is. En dat je je
dus rustig kunt laten overtuigen van bepaalde waarheden door
deskundigen, die zich in dat denken bekwaamd hebben. Was het maar waar! Jammer
genoeg ziet de realiteit er heel anders uit.
De denkprogramma's van de mensen zijn
namelijk conditioneringen. Die zijn er dus ingebracht, ongemerkt en heel geleidelijk. Dat is al in de wieg
begonnen. Men heeft stap voor stap in je brein een soort van netwerk aangelegd en na
verloop van tijd volg je denken vanzelf de draden van dat netwerk. En jij maar
in de mening verkeren dat je zelf aan het denken bent! Helaas, je
gedachtegangen lijken alleen maar jouw eigen gedachtegangen omdat ze overeen
komen met het bij jou ingeprente denkprogramma. Het zijn eigenlijk de
denkbeelden van anderen en je maakt ze tot de jouwe juist omdat je er op
geprogrammeerd bent om dat te doen.
Maar het merkwaardige van
een mens is dat er altijd “alternatieven” zijn. Ik bedoel dat het altijd anders
kan. Mensen kunnen, in tegenstelling tot katten en de rest van de natuur,
totaal onverwacht met iets heel ongewoons komen, iets dat in strijd is met alle
verwachtingen en voorspellingen. Mensen kunnen “origineel” zijn, plotseling
iets nieuws op tafel leggen. En juist dat wijst er op dat mensen hun
conditioneringen kunnen doorbreken. Dat zou niet mogelijk zijn als de mensen
ingeboren vaste programma's hadden, programma's die volledig erfelijk bepaald
zouden zijn, zoals dat met die malle kat het geval is. Neen, die
denkprogramma's van ons zijn niet erfelijk en vastgelegd. Zij zijn er
ingebracht om ons aan onze maatschappij aan te passen. Meestal is dat wel goed
bedoeld: je ouders en je onderwijzers hebben je willen leren hoe je je weg in
dit leven moet vinden. Maar vaak is de bedoeling helemaal niet zo goed. De zogenaamde “overheden” van deze wereld hebben er alle belang bij dat de
meerderheid van de mensen niet afwijkend gaat denken. Dat zou namelijk voor die
overheden de ondergang betekenen! Er zou niets van overblijven als iedereen
zich serieus af zou gaan vragen wat een overheid nou eigenlijk is. Het
gevolg zou niets minder dan een revolutie zijn!
Of het nu gaat over god,
over de staat, over het huwelijk of over de verdediging van je beschaving, steeds zijn het dingen die je aangepraat
zijn.
Dat betekent niet dat er
geen juiste opvattingen bij kunnen zijn - waarom het gaat is dat je ze niet
zelf uitgedacht hebt. Ze zijn je ingeprent. Maar geboren ben je als een
onbevangen denkend mens zonder conditioneringen en je moet zelf de dingen aan
de weet zien te komen. Dat wil in de praktijk zeggen dat je je steeds zou
moeten afvragen: Is dat wel zo?
Iedereen zegt dat nu wel, maar iedereen heeft al zoveel gezegd dat
achteraf niet waar is gebleken. Misschien kom ik er niet achter hoe iets
werkelijk zit, maar dat “niet weten” is altijd nog beter dan “verkeerd weten”. Als
je iets niet weet ga je vragen stellen, maar als je iets verkeerd weet denk
je dat je goed zit - en je laat het er bij. Zo houden de verkeerde denkbeelden
zichzelf in stand.
Als je afziet van vragen stellen betekent dat een ramp voor
jezelf en voor de andere mensen! Onze moderne wereld is daarvan een schrijnend
voorbeeld. Het zijn de vrijdenkers, die al eeuwenlang proberen hun denken tot “vrijdenken” te maken. Vrijdenken wil, in de grond van de
zaak, zeggen: jezelf bevrijden van de conditioneringen, niets als
vanzelfsprekend aannemen en alleen maar afgaan op je eigen inzichten, ook al
liggen die dwars tegen die van de meerderheid van de mensen - wat uiteraard
heel vaak het geval is. Het is niet gemakkelijk, dat vrijdenken. Je maakt er bepaald niet altijd vrienden mee! De mensen
vinden je lastig omdat je ze in hun rust verstoort, hen wakker maakt uit de
verdoving van de vanzelfsprekende “waarheden” en alles onzeker maakt. Maar dat
moet dan maar, want zonder onzekerheden kom je helemaal niets aan de weet en
blijft de mensheid maar op de oude manier doormodderen...
Bladwijzer : Brein
Het gebonden zijn aan een
programma, zoals dat het geval is bij de gehele levende natuur, behalve de
mens, is niet iets dat je zonder meer kunt opvatten als een programma waaraan
een computer gebonden is. Ter wille van de duidelijkheid heb ik het in de
uitzending wel zo gesteld, maar er moet toch nog wel het een en ander aan
toegevoegd worden. In de computer stop je namelijk een programma dat verzonnen
is door een programmeur die met dat programma een bepaalde bedoeling had: hij
wist van tevoren wat er bij activering van dat programma voor de dag moest
komen, sterker nog, hij heeft de hele zaak uitgedacht volgens bepaalde logische
lijnen die allemaal moesten leiden naar het vooropgezette doel. Eigenlijk heeft
hij vanuit dat doel terug geredeneerd naar zo eenvoudig mogelijke informatie.
En het gehele proces van verwerking van die informatie is een complex van zinvolle
keuzes, waarvan het al of niet zinvol zijn uitsluitend bepaald wordt door het
vooropgezette doel van de programmeur. Hoe ingewikkeld dat verwerkings
proces ook is, steeds is het doel ervan maatgevend en wat voor dat doel niet
van belang is wordt volkomen genegeerd, het bestaat eenvoudig niet. In de
levende natuur zit het uiteraard anders. De programma's zijn niet opgesteld
doormiddel van terug redeneren vanuit een bepaald eindstation. Er is natuurlijk
ook niemand die zoiets zou hebben kunnen doen.
Het klinkt als het intrappen
van een open deur: niemand heeft, terug redenerend, een programma kunnen maken.
Maar die deur staat toch
niet zo heel erg open!
Godsdienstige mensen denken
nog steeds dat de werkelijkheid geschapen is door een god die het allemaal van
tevoren uitgerekend heeft, een soort van “goddelijke programmeur”. Zij beweren,
onder de indruk van de verfijnde en logische structuur van het heelal, dat
zoiets moois wel door een geniale godheid uitgedacht moet zijn omdat het
bestaan er van anders niet te verklaren is! Opmerkelijk is, dat dit ook nogal
eens door wetenschappers beweerd wordt. Het is hun vak allerlei verschijnselen
te verklaren, maar het valt hen blijkbaar niet op dat een dergelijke
“verklaring” nu juist helemaal niets verklaart - je zou gaan vrezen dat de
betrouwbaarheid van hun verklaringen op andere gebieden ook wel eens niet zo
groot zou kunnen zijn.
Steeds
als mensen terug
redeneren stellen zij zich, op de een of andere manier, als
“schepper” op. Dat is zinvol als het werkelijk gaat over dingen die zij zelf
geschapen hebben, zoals een computer, want je kunt dan “van het eind naar het
begin” redeneren, maar niet als het over de natuur gaat en de daarin
voorkomende verschijnselen. De gebeurtenissen in de natuur spelen zich in één richting af: “van
het begin naar het eind”. Als je dan toch terug redeneert doe je dat
onwillekeurig vanuit het gezichtspunt van de “goddelijke programmeur”, de god
die alles geschapen zou hebben. Een dergelijke gedachtegang kan alleen maar tot
foute conclusies leiden, tot een volkomen vertekend beeld van de werkelijkheid
en, ten gevolge daarvan, tot een rampzalige manier van omgaan met de natuur en
het leven. Welbeschouwd is vooral ons moderne technologische denken gestoeld op dit terug redeneren voor
zover men zichzelf als een almachtige god stelt en
vervolgens bepaalt hoe allerlei processen in de natuur hebben te verlopen. Maar
die natuur op haar beurt geeft er voortdurend blijk van geen boodschap te
hebben aan die programma's. Zij gaat of ten gronde, of zij wijkt uit in een
richting die helemaal onze bedoeling niet was.
Zij
beantwoordt niet aan door ons doelmatig gewaande programma's.
Toch hebben moderne wetenschappelijke
onderzoekingen bevestigd, dat er in de gehele levende natuur een “programma”
ingebouwd zit dat bepalend is voor de gang van zaken. Maar dat “programma” is
er niet met een bepaald vooropgezet doel ingebracht, het is tijdens de evolutie
van het leven ontstaan, als het ware met vallen en opstaan. Tijdens de evolutie
ontstonden almaar nieuwe programma's, in een enorme variëteit, en dan bleek
vanzelf, welk programma voor kortere of langere tijd efficiënt was en wat niet.
De kwaliteit van zo’n programma moet gewoon, al levende, in de praktijk
blijken. In die zin kan je zeker van “The survival of the
fittest” spreken, maar daarbij gaat het er niet
om dat letterlijk de sterkste overleeft, maar uitsluitend dat levende wezen dat
in staat blijkt in zichzelf een programma te ontwikkelen dat voor kortere of
langere tijd kan functioneren binnen het geheel van de natuur. Een programma
dus dat samenhangt met alle natuurlijke verhoudingen. Zodra dat niet meer het
geval is, doordat dat programma gaandeweg degenereert, tegelijk met nieuwe en
kansrijkere ontwikkelingen elders in de natuur, gaat het zijn ondergang
tegemoet. Strikt genomen kan je dus niet zeggen dat het sterkere het zwakkere
overwonnen heeft. Het is het niet meer samenhangende dat zichzelf onmogelijk
gemaakt heeft. Er zijn levensprogramma’s in de natuur die op een zeker moment
wel degelijk samenhangend zijn maar die toch ten onder gaan.
Vooral tegenwoordig blijkt
dit steeds vaker het geval te zijn: planten en dieren die zich heel goed kunnen
handhaven en die dus een onmisbare rol in de natuur spelen. Die maken zichzelf
niet onmogelijk, maar die worden door ons, mensen, onmogelijk gemaakt, doordat
wij op een toenemend aantal plaatsen de samenhang in de natuur verbreken.
Daarin speelt bijvoorbeeld de ontbossing een grote rol, maar nog fnuikender is
de stelselmatige vergiftiging
van het milieu die er toe leidt dat hele groepen levensvormen uit het
samenhangende geheel verdwijnen, zodat er in dat verfijnde netwerk gaten gaan
vallen.
De in de levende wezens
vastgelegde programma’s zijn niet zo star als het woord “vastgelegd” wel zou
doen vermoeden. Er is een heleboel “speelruimte” en hierin wijkt het levende
wezen duidelijk af van de computer. Als je deze laatste bepaalde informatie toedient,
gevolgd door een bepaald commando, zal hij steevast iedere keer hetzelfde doen,
zelfs als je hem op een bepaald moment in de procedure een vrije keuze toestaat.
Hij zal dan op dat moment een keuze maken nooit op een ander moment en hij zal
ook nooit met iets komen dat je er niet van tevoren ingebracht hebt.
Schaakcomputers schijnen tot het maken van keuzes in staat te zijn. Maar bij de
levende wezens ligt dit toch wel iets anders, hoewel zij wel degelijk
verschijnselen vertonen die aan de computer doen denken. Eén verschil ligt
hierin dat zij op veel meer momenten keuzes kunnen maken zodat je nooit van
tevoren weet op welke manier het programma afgewerkt zal worden. Het is een
zaak van waarschijnlijkheden, maar zeker is dat het afgewerkt zal worden en dat
het tot een bepaald resultaat zal leiden: onze kat zal de muis gaan vangen.
Waarop het aan komt is dit
dat er een zekere mate van vrijheid, van onvoorspelbaarheid, is gelegen in de
wijze waarop het programma afgewerkt zal worden. Dat heeft alles te maken met
de omstandigheden waarin kat en muis op dat dramatische moment verkeren.
Een ander
verschil is dus dat de omstandigheden een rol spelen. Dat komt doordat elk
afzonderlijk leven samenhangt met al het overige leven. Alle levensvormen zijn
opgenomen in een “ecosysteem”. Dat betekent dat je eigenlijk niet zou moeten
spreken van “afzonderlijke” levende wezens, maar van “het” leven. En dan is het “het”
leven dat zich in een groot aantal “levensvormen” manifesteert. De
wijsgeer Spinoza had dit in de 17e eeuw al
in de gaten, maar er zijn nauwelijks denkers en wetenschappers geweest die
hierop door zijn gegaan. De analyse was de nieuwe mode, die in het denken op
doorbreken stond. Als gevolg van hun analytische instelling is dit feit lange
tijd door de wetenschappers genegeerd. Je kunt er zeker van zijn dat het “grote
sterven”, dat op het ogenblik overal in de natuur plaats vindt, een gevolg is
van die analytische benadering. Men was er van overtuigd dat je rustig bepaalde
ongewenste levensvormen kon uitroeien, ja, men ging in zijn verblinding zelfs
zo ver dat men meende hiermee de natuur te kunnen verbeteren!
Doordat er samenhang is,
bestaat er een “buitenwereld”, zijn er omstandigheden. En die buitenwereld
wordt door de levende wezens ervaren. Dat is mogelijk doordat die buitenwereld
voor het levende wezen tegelijk binnenwereld is. Als binnenwereld is het namelijk
haar bewustzijn van
de werkelijkheid, dat wil zeggen: de werkelijkheid, nu niet als een verzameling
concrete verschijnselen, maar als een geheel van beweeglijke verhoudingen, als
een soort van “beeld”.
Dit beeld is in het levende
wezen aanwezig, het is een onvoorstelbaar verfijnd systeem van trillingsverhoudingen. Dat geldt overigens ook voor de
mensen. Op grond hiervan kunnen zij, bijvoorbeeld in de kunst, een “beeld”
geven van de werkelijkheid. Nu kan je terecht opmerken dat je ook een computer
kunt laten reageren op de buitenwereld, in zekere zin doet hij dat al als je de
toetsen indrukt om hem instructies te geven, maar je kunt er ook tasters op
aansluiten zodat hij bijvoorbeeld bij verschillende buitentemperaturen
verschillende programma’s gaat afwerken. Maar toch is dat iets anders.
Weliswaar hebben de levende wezens ook allerlei tasters, zintuigen die
informatie verschaffen, maar er geldt voor hen nog meer: het samenhangen met
alles wat leeft heeft een veel grotere inhoud dan alleen maar een, desnoods
grote, hoeveelheid voorzieningen tot zintuiglijke informatie over de
buitenwereld. Je zou kunnen zeggen: het geheel gaat boven de totaliteit van de
delen uit. Een dier bijvoorbeeld, dat maar een kleine hoeveelheid zintuiglijke
informatie ontvangt, laten we zeggen een bacterie, hangt toch nog altijd met de
gehele levende werkelijkheid samen, terwijl een computer met desnoods een
gigantische hoeveelheid informatie daarmee nooit samen zal hangen en altijd in
zichzelf besloten zal zijn.
Dat onderling samenhangen van alle
levensvormen is veel moeilijker te begrijpen dan je om te beginnen zou denken.
Die moeilijkheid ontstaat niet door de gecompliceerdheid van de zaak zelf, maar
door de wijze waarop wij gewend zijn te denken. Bij het woord samenhang denken
wij onwillekeurig aan een systeem van verbindingen tussen de afzonderlijke
delen, een soort van communicatie netwerk dat overeenkomst vertoont met ons
telefoonnet. Een netwerk dus dat bestaat uit een aantal bepaalde elementen en
een aantal verbindingslijnen. En dat
zijn dan allemaal aparte dingen, op zichzelf heeft zo’n element niets met zo’n
verbindingslijn te maken en omgekeerd. Maar voor beide geldt dat zij concrete,
aantoonbare dingen zijn, met als kenmerk dat zij op de een of andere manier bij
elkaar behoren, zij vormen met elkaar een relatie. Nu behoef je niet altijd letterlijk aan
een soort van verbindingsdraden te denken, de relatie kan ook een onzichtbaar
karakter dragen, zoals bijvoorbeeld bij het radioverkeer het geval is of bij het
contact tussen mensen. Maar ook dan is er, bij nader onderzoek, een weg
waarlangs de communicatie plaats vindt, er is een “medium” dat voor de
overdracht zorgt. Dat medium, die tussenstof, is de zaak waarom het gaat als
ertussen twee verschijnselen een relatie is. Je moet dan ook eigenlijk spreken
van twee verschijnselen en hun relatie - in feite dus van drie grootheden.
Als het evenwel over
samenhang gaat kan er een al of niet onmiddellijk zichtbare relatie zijn, maar
hij kan ook ontbreken. Dat heeft de natuurkundigen heel wat hoofdbrekens gekost
bij hun onderzoek van elementaire deeltjes, die bij bepaalde proeven, onafhankelijk
van elkaar, gelijktijdig op overeenkomstige wijze reageerden op een impuls die
maar op één van de twee uitgeoefend werd. Het bestaan van een relatie tussen
die twee deeltjes was onmogelijk, juist omdat ze gelijktijdig reageerden. Een
eventueel signaal van de een naar de ander zou een snelheid gehad moeten hebben
groter dan die van het licht! Ik weet niet of ik die proef goed heb begrepen,
maar als dat wel het geval is moeten de natuurkundigen hier op een “samenhang”
zijn gestoten, een samenhang die met het gebruikelijke natuurkundige denken
niet te verklaren is. Men heeft dan ook geen verklaring gevonden. De mensen
bijvoorbeeld hangen met elkaar samen, ook als ertussen twee of meer personen
geen enkele relatie bestaat, als zij elkaar niet kennen en in geheel andere
werelddelen wonen. Die samenhang zelf is op geen enkele manier concreet aan te
tonen, hij is niet vatbaar voor welk wetenschappelijk onderzoek dan ook, maar
toch is hij er. Gewoonlijk zeggen de mensen dan dat zij zich met elkaar
“verbonden” voelen en zij spreken van “solidariteit” en “saamhorigheid” om daaraan dadelijk toe te voegen
op welke grond zij zich verbonden voelen. Je krijgt dan een aantal verklaringen
te horen die bij nadere beschouwing niets met het begrip “samenhang” te maken hebben, maar die allemaal terug
zijn te brengen tot het begrip “relatie”: een groep mensen, progressieve
Nederlanders bijvoorbeeld, is het eens met een groep mensen in Nicaragua of
Zuid Afrika. Om het met elkaar eens te kunnen zijn moet er echter eerst een
uitwisseling van informatie plaats gevonden hebben. Wat wij doorgaans onder
“verbondenheid”, “solidariteit” en “saamhorigheid” verstaan is niet wat ik bedoel met samenhang. Het
is beslist noodzakelijk elke verbinding terzijde te laten.
Als je niet mag denken aan
de een of andere “tussenstof”, aan een derde grootheid tussen twee van elkaar
gescheiden grootheden, dan kan je alleen maar denken aan grootheden die
weliswaar van elkaar gescheiden lijken, maar het in feite niet zijn. En dat kunnen
alleen maar grootheden zijn die in elkaar overgaan, die dus niet bij hun eigen
grens ophouden, maar zichzelf als het ware voortzetten in de andere grootheden.
In dat geval bestaat er dus
niets tussen de ene en de andere grootheid, maar wel is er het in elkaar
overgaan, zodat je kunt spreken van één “systeem” dat niet uit elkaar te halen
is. Voor zo'n systeem geldt het begrip samenhang en ik noem dat systeem “het
geheel”. Denk je je nu de werkelijkheid in met letterlijk alle daarin voorkomende
verschijnselen je behoeft die verschijnselen daarvoor niet allemaal te kennen!
- dan bemerk je dat je haar kunt beschouwen als “het geheel” en je komt ook tot
de ontdekking dat al die schijnbaar afzonderlijke verschijnselen die er in
voorkomen eigenlijk “nuances” zijn binnen dat “geheel”. Het zijn geen aparte
dingen, maar verschijningsvormen van dat “geheel”. Spinoza, ook op dit gebied
een eenzaam licht in de duisternis, sprak van “bestaanswijzen” en uitdrukkelijk
niet van op zichzelf staande, van elkaar gescheiden, afzonderlijke dingen.
Misschien komt dit allemaal
wat vreemd over, maar ik zei het al: we zijn niet gewend op deze manier te
denken. Wij staan allemaal in de traditie van het “los van elkaar denken”. Toch
komt het “denken in samenhangen” ook in onze cultuur voor, namelijk in de
kunst. Bij een kunstwerk is het immers zo - als het goed is - dat de daarin
voorkomende elementen nooit op zichzelf staan, maar daarentegen altijd in
elkaar overgaan. In een schilderij van Breughel
bijvoorbeeld gaan de menselijke figuren in het landschap over in dat landschap.
Een lijn in een tekening zou geen lijn zijn, maar een streep als hij niet
overgaat in de ruimte wij zeggen dan: als hij geen ruimte suggereert. Er wordt
van de antieke Griekse beeldhouwers verteld dat zij, bij het hakken van een beeld,
voortdurend rekening hielden met de ruimte waarin het geplaatst zou worden. Hoe
zij dat deden weet ik niet, maar zij vonden dat het beeld niet in de ruimte
uitgeknipt mocht zijn, maar er juist een geheel mee moest vormen, erin moest
overgaan, ermee moest samenhangen. Zo is één noot van een Mozart sonate op
zichzelf niet meer dan een geluid, met een zekere toonhoogte, sterkte en klank,
maar muziek wordt het pas in samenhang met de andere noten en als nuances van
het geheel van het kunstwerk. Zo erg ongewoon is mijn verhaal over de
“samenhang” en “het geheel” dus in wezen niet; we zouden kunnen weten waarover
ik het heb als wij gewend waren ook eens over deze dingen onze gedachten te
laten gaan en het niet zouden laten bij de aangeprate mening dat de kunst een
kwestie van smaak zou zijn waarover niet te twisten en dus niet te denken valt.
Maar het is inderdaad een feit dat deze wijze van denken vanuit onze
analytische cultuur nauwelijks beoefend wordt; wij vinden het heel gewoon dat
men over de kunst vrijwel uitsluitend in analytische termen spreekt en dat
zelfs het beoefenen van kunst is ontaard in een intellectueel en berekend
gegoochel met de concrete elementen van de kunst: lijn, kleur, vlak, interval,
dissonant, consonant, enzovoort. Aan de andere kant zijn wij ten onrechte van
mening dat de kunst niets met denken te maken heeft, omdat zij vanuit “het
gevoel” tot stand heet te komen. Maar in feite heeft de kunst alles met denken
te maken, alleen niet met het in onze cultuur gangbare analytische denken. Voor
de kunst is een “omvattend denken” nodig, een denken dat in staat is het
samenhangende geheel te begrijpen en te beschrijven. Op zo'n denken berust
eigenlijk ook de filosofie, maar daarmee behoef je al helemaal niet meer aan te
komen... Als argument voor het afwijzen van dat denken wordt gewoonlijk
gebruikt dat het nog nooit gelukt zou zijn er een theorie mee op te bouwen.
Maar dan bedoelt men stilzwijgend een theorie die, doormiddel van berekeningen
op grond van formules, gecontroleerd zou kunnen worden, zonder genoodzaakt te
zijn er zelf over na te denken. Men houdt het dus angstvallig op de gangbare,
enge, betekenis van het begrip “theorie”. Immers, zou men het aandurven om toe
te geven dat je een theorie ook kunt opbouwen louter uit, in alle richtingen
samenhangende, logische gedachtegangen, zou men zichzelf er toe moeten
verplichten geheel zelfstandig, zonder de hulp van door anderen uitgedachte
formules en berekeningen, na te gaan denken. En dat is iets waartoe de moderne
mensen, ondanks al hun wetenschappelijkheid, slechts bij uitzondering bereid
zijn.
De programma's, waaraan de
levende wezens gebonden zijn, worden bepaald door de structuur van zo'n levend
wezen zelf en de omstandigheden waarin dat levende wezen zich bevindt en
waarvan het zich, op grond van de samenhangende werkelijkheid, bewust is – “bewust”
overigens zonder het te wéten. Er is dus een groot aantal variaties mogelijk,
maar dat zijn en blijven allemaal variaties die behoren bij het levensprogramma
van dat bepaalde levende wezen. En nu gaat het hierom, dat je zo’n
levensprogramma zelf niet veranderd krijgt; het ligt vast in de erfelijke
informatie. Onze kat blijft te allen tijde een kat, niet alleen in zijn
uiterlijke verschijning, maar vooral ook in zijn gedrag, hoe ver dit laatste
desnoods ook op de achtergrond is geraakt, vooral als de noodzaak om zelf voor
voedsel te zorgen vervallen is. Ik heb meer dan eens bij onze “deskundige”, de
kater "Bonk", kunnen opmerken dat hij onmiddellijk levendig wordt als
hij honger heeft en er nog niets voor hem klaargezet is; zo goedmoedig en
sullig kan hij niet zijn of hij probeert dan toch wel de worst van je boterham
te stelen. En ik verdenk hem er sterk van dat hij de voortvarendheid waarmee
hij onlangs die muis ving voor een belangrijk deel dankte aan het feit dat hij
op dat moment verrekte van de honger.
Je hoort vaak
beweren dat dieren niet kunnen veinzen en dat zij altijd zichzelf zijn, als zij
tenminste niet door de mensen in de war gebracht zijn, zoals dat met honden
nogal eens het geval is. Inderdaad kan je zeggen dat “het dier is wat het is”
en je kunt die uitspraak uitbreiden tot de gehele natuur, behalve tot de mens.
Het zijn dan ook niet voor niets de mensen die tot dergelijke opmerkingen
komen; het valt hen op dat zij wat dit betreft duidelijk van de overige levende
wezens verschillen. Waarom de mensen kunnen veinzen en doorgaans de grootste
moeite hebben om zichzelf te zijn komt verderop nog wel ter sprake, maar de
reden waarom bijvoorbeeld de dieren het niet kunnen ligt in het voorgaande
besloten: zij zijn gebonden aan een levensprogramma waarop zij zelf geen enkele
invloed kunnen uitoefenen. Dat programma wordt domweg afgewikkeld, zelfs als
het door een foute of bedrieglijke informatie in gang wordt gezet. Zo schijnen
roodborstjes in de paartijd ook op kleine rode lapjes, die aan boomtakken zijn gehangen,
te reageren en zo'n lapje uitvoerig het hof te maken. En ik denk dat potvissen,
die zich massaal op het strand werpen om daar een zekere dood tegemoet te gaan,
het slachtoffer zijn geworden van informatie die door de een of andere oorzaak
fout geïnterpreteerd is. Dat deze dieren besloten hadden om zelfmoord te gaan
plegen is voor mij pure onzin, die het gevolg is van een verkeerde
gedachteassociatie van onszelf. Voor ons zou een dergelijk gedrag inderdaad
zelfmoord betekenen omdat wij in staat zijn - meestal - de gevolgen te
voorzien, maar voor die dieren is het een onvermijdelijke gang van zaken, een
drang die niet te weerstaan is. Je zou kunnen zeggen: zij hebben geen keuze.
Precies zo hebben ze ook geen keuze als het over het zichzelf zijn gaat, ze
zijn niet in staat om niet zichzelf te zijn en dus kunnen zij niet veinzen noch
zich anders voordoen dan Zij zijn.
Bij mensen ligt dit heel
anders. Je kunt zelfs wel zeggen dat het bij mensen, zeker als zij tot onze
cultuur behoren, een hele opgave is om juist niet te veinzen en dat het al
bijna helemaal onmogelijk is geworden om enigszins zichzelf te zijn. In de loop
der tijden zijn zij een “kweekproduct” geworden dat het resultaat is van
eeuwenlange conditioneringen. Zij vinden dat zij “beschaafd” geworden zijn en
zij noemen het pakket vooroordelen, ficties en leugens dat zij zich eigen
gemaakt hebben graag “het hoogste goed”. Maar het heeft nauwelijks enige
betekenis buiten deze dat het een voortdurende belemmering vormt voor het
doorbreken en het zich doorzetten van inzichten die nu eens echt verband houden
met de werkelijkheid... Je hebt wat de “beschaving” betreft te doen met een
uiterst paradoxale situatie. In wezen berust elke “beschaving” op een
ingewikkeld complex van misvattingen, die allerlei stelsels van al of niet
opgeschreven regels, voorschriften en aanbevelingen tot gevolg hebben. Die
stelsels brengen een zekere orde
in de maatschappij en de samenleving, een orde die de zaak bij elkaar houdt en
tot op zekere hoogte veiligheid biedt. Maar, de mensen ontwerpen een dergelijke
orde op grond van ervaringen uit het verleden. Zij staan als het ware met de
rug naar de toekomst. Dat betekent dat je noodzakelijk te doen hebt met
conservatieve opvattingen. Altijd zullen de mensen proberen hun orde in stand
te houden, het “hoogste goed” te verdedigen, en zij zullen nieuwe
ontwikkelingen met de grootste argwaan bekijken. Zij zullen zelfs de neiging
hebben het nieuwe tegen te houden: waarom moet het nu weer veranderen, het was
toch goed ZO! Ondanks alle weerstanden verandert de ordening toch voortdurend. Dat komt doordat
de ontwikkeling van het zelfbewustzijn, en dus ook van het denken, steeds door gaat. Gewoonlijk is die
ontwikkeling al een heel eind verder dan de praktische situatie van de mensen
in de maatschappij en de samenleving zou doen vermoeden. Die situatie spiegelt
een lagere graad van ontwikkeling af. De “beschaving” blijft noodzakelijk
beneden het niveau van datgene dat qua zelfbewustzijn en denken al mogelijk zou
zijn. Zij berust dus wezenlijk op misvattingen. Daarom leggen de mensen, en
zeker diegenen die de macht hebben om maatschappelijke beslissingen te nemen,
zoveel dwaasheden op tafel. De geschiedenis leert dat men als regel voorhanden
alternatieve mogelijkheden negeert en zich baseert op voorbije situaties,
ervaringen en denkbeelden. Dwaas ben je als je bij het nemen van een beslissing
kiest voor een oplossing, waarvan je kunt weten dat die al achterhaald is.
Dat de mensen hun maatschappij
en hun samenleving willen ordenen
is op zichzelf een natuurlijke zaak.
Hij behoort bij het menszijn. Je zou dus het feit dat die ordening beneden zijn
mogelijke niveau blijft vanzelfsprekend kunnen vinden en voor lief kunnen
nemen, ware het niet dat hij almaar een remmende werking uitoefende. Naast het
“positieve” van veiligheid en zekerheid levert de ordening een “negatief”
resultaat op ten aanzien van de vrije ontwikkeling van het zelfbewustzijn.
Tegen die ontwikkeling wordt een barrière opgeworpen en dat is typisch iets
voor een onvolwassen mensheid. Zo'n mensheid staat, om zo te zeggen, onder de
invloed van haar “oorsprong”, van het ongeordende begin van het menselijk leven op
aarde. Het is dan ook steeds het Ongeordende dat als de maat voor het ordenen
gesteld wordt. Omdat het ongeordend is moet er geordend worden. Het resultaat,
de orde, heeft bijgevolg geen andere inhoud dan “zo goed mogelijk geordende wanorde”. Maar
dat is in wezen nog altijd wanorde
en dat dit inderdaad een feit is, kun je waarnemen aan de gehele menselijke
geschiedenis tot en met de dag van vandaag. Dat wat voor een beschaafde
ordening wordt aangezien is een chaotisch gereglementeer waarvan welbeschouwd
iedereen als mens de dupe is, zowel diegenen die er materieel voordeel bij
hebben, als diegenen die constant tekort komen.
Een volwassen mensheid
staat niet meer in het teken van haar oorsprong. Voor zover zij haar eigen
leven op aarde ordent zet zij zich niet meer af tegen de wanorde, maar richt
zij zich daarentegen op het mogelijke. De “toekomst” dus. Een dergelijke
ordening is open naar nieuwe ideeën, gericht op maximale ontplooiing van de
mensen en, in de ware zin van het woord, progressief. Het verleden dient niet meer als basis voor een in
regels vastgelegde “beschaving”, maar als leerschool voor het heden. Op
zo'n manier werkt dat verleden niet remmend, maar verhelderend, precies zoals
dat, als het goed is, in je eigen individuele leven ook het geval is...
Pagina's zijn door mij uit het boekwerkje TEKST EN UITLEG
( 1987 ) uitgegeven door "De Vrije Gedachte" te Rotterdam
overgenomen.
Bovenstaande tekst is geschreven: door Jan Vis, filosoof.
Terug naar : Startpagina
Naar het begin van het artikel
Naar bladwijzers: Vrije keuze ; PROGRAMMA’S
; Terug
redeneren met een bedoeling ; Ons
moderne technologische denken ; Vastgelegde Beschaving ; Brein ; Denk ik nu zèlf na..?…of…
; Vrijdenken ; The survival of the fittest ; AANPASSEN…! ; Almachtige God
; De zogenaamde “overheden”
; Vergiftiging van het milieu ; Bewustzijn ; “HET” LEVEN ; En jij maar in de mening
verkeren dat jezelf aan het denken bent! ; Als
je afziet van vragen stellen betekent dat een ramp voor jezelf en…! ; …Orde…[Lees vanaf dit begin t/m het eind
v/h artikel-(orde/ordenen/ordening/wanorde/ongeordende begin/geordende wanorde)
- ] ; Saamhorigheid ; Instinct ; Relatie ; Het manipuleren
van de mensen ;
Naar andere artikelen: Het
toenemend belang van het Atheïsme ; Geen
God wat dan ; Godsdienst en Geloof ; Evolutie
of Creatie ; De
fundamentele intolerantie van de Godsdienst ; God
bestaat niet ; Bedreiging
van het vrijdenken en het atheïsme ; De verdedigers van de
Godsdienst ; Waarom is de Islam als
godsdienst tegen de Westerse Wereld..? zie no. 27. ; Toch nog een Theocratie- zie
afl. 18 ; Ongewenst
atheïsme- zie afl. 32 ; Een
grens te ver (Israël) ; Verbieden
van de godsdienst..?-zie afl. 21 ; Discrimineert
/ onderdrukt de Westerse Cultuur..? zie aflevering 60 / 61 ; Kunnen moslims zich invoegen in
de Moderne cultuur..? – aflevering no. 37 ; De
Islam ; Het staat in de Koran- zie
aflevering 36 ; De ontwikkeling van het denken ; robot denken ; De
heilige wet-De Sjari’a ; Burqa, volg bladwijzer ; Is er dan toch een GOD..? Hoe zit dat..? Briewisseling- Geweld-
Godsdienst- Geloof ; Vrijheid van Godsdienst ; Kan alles maar..!-zie bladwijzers ; de kunst; het schone verschijnsel ; Samenleving, Maatschappij en Gezin ; Filosofie van de kunst ; Hoe zit het nou met god ; Het
Nihilisme ; Vernietiging van de macht ; Uilenspiegel en de macht ; Ongehoorzaamheid ; Een alternatief bestuur ; Artikelen
betreffende o.a. Moslims / ISLAM ; Proces v/d Eeuw tegen alle ingezetenen van
Nederland.!.? ; De grondslagen van Jodendom - Christendom en Islam-zie bladw. ; Niet zeuren, god bestaat niet – zie inhoudsopgave nr. 13(
godsdiensten een cultuur..? ) ; Wij dulden geen tegenspraak – zie INHOUDSOPGAVE – zie nr.
10 ; Seksueel misbruik – Hoe zit
dat..? – zie bladw. ; Leidt de toename van de kennis tot een beter weten..? –
zie bladw. ; JESAJA – zie A..! , B , C , D , E , - zoekterm “ Jesaja “ ; Op de vlucht voor je
eigen denken ; Nihilisme
en Anarchisme als basis van het Atheïsme ; Islamitische geldingsdrang –
zie afl. 27 ; Polariseren
leidt naar een hoger plan(stuwt op) v/d DEMOCRATIE – zie afl. 24 en 25
; Godsdienst
en Geloof – Hoe zit dat..? ; Het
geheel is meer dan de som der delen Sociale
Bewogenheid – zie bladw. ; De
Rechtsstaat – zie bladwijzers
; Is de Islam een cultuur..? èn het Jodendom en Christendom..?
Hoe zit dat..?-afl.64/65 ; Religies bevestigen het
Geestelijke Karakter v/d mens..! – zie bladw. ; Onvolwassen Mensheid-zie nr. 50..! ; De begrippen Godsdienst en Geloof – Hoe zit dat..? ; Depressies -Hoe zit dat..?-zie bladw. ; Islamitische geldingsdrang –
zie afl. 27 ; Kunnen moslims zich invoegen in de
Moderne cultuur..? – afl. nr.37 ; De grondslag van een godsdienst,
- Godsdienst als misbruikt geloof ; De filosofie van de
geschiedenis ; Kan macht zich ten goede
keren ; ● Cultuurfilosofische
Opmerkingen-o.a. Verveling, verlies van houvast, Islam’s
succes ; Het gelijk en de dialoog ;
Het begrip samenhang
treft u door het gehele artikel aan!
Info betreffende het begrip samenhang, zie: Beweging
en Verschijnsel deel 1, 2 en 3
Aangezien de filosofie
er niet is voor enkele bevoorrechten, maar juist voor alle mensen, is het
citeren uit dit artikel zonder meer toegestaan. Bronvermelding wordt echter wel
op prijs gesteld.
|