NIETS MEER DAN DE SOM DER DELEN

De Vrije Gedachte No. 184 maart 1988

Auteur: Jan Vis, creatief filosoof

analyse,het geheel is meer dan de som der delen,holisme,holisten,samenhang,totaliteit.

Naar het BEGIN v/h artikel

Naar andere artikelen: Elkaar nodig hebben ; voor elkaars welzijn zorgen - Hoe zit dat..? - Zie bladw.: Afhankelijkheidsrelatie ; Robot denken ; Op de vlucht voor je eigen denken ; Het gelijk en de dialoog ; Het toenemend belang van het Atheïsme ; Geen God wat dan ; Godsdienst en Geloof ; Evolutie of Creatie ; De fundamentele intolerantie van de Godsdienst ; God bestaat niet ; Bedreiging van het vrijdenken en het atheïsme ; De verdedigers van de Godsdienst ; Toch nog een Theocratie- zie afl. 18 ; Ongewenst atheïsme- zie afl. 32 ; Het ontstaan van het HEELAL / DE KOSMOS t/m het slotakkoord “DE MENS” ; Verbieden van de godsdienst..?-zie afl. 21 ; Hoe zit het nou met god ; Discrimineert / onderdrukt de Westerse Cultuur..? zie aflevering 60 / 61 ; Waarom is de Islam als godsdienst tegen de Westerse Wereld ..? zie no. 27 ; De Islam ; Het staat in de Koran- zie aflevering 36 ; De heilige wet-De Sjari’a ; Burqa, volg bladwijzer ; Nihilisme ; De ontwikkeling van het denken ; De Vrede ; Conditionering ; De ontwikkeling van de West Europese Cultuur(zie links: te erg/te veel en dubbelhartigheid ) ; Behoort Israël tot de Westerse Cultuur- zie aflevering 60…-onderdrukking van de Palestijnen, ; Kunnen Moslims zich invoegen in de Moderne cultuur..? – aflevering no. 37, ; Terrorisme / Taliban ; Hoe zit het nou met Jahweh, God en Allah ; Een korte schets van de menselijke sexualiteit ; Houden van… Liefde… Trouw… ; Relatieproblemen – zie bladw. ; Huwelijk, LIEFDE..? – zie bladw. LIEFDE ; De VIER Levensbegrippen ; Moordlust-collectieve waan ; COMMUNISME - zie bladwijzers ; Een verbetering in de SAMENLEVING tot stand brengen-zie bladwijzers: ; Mil. Interventie in Syrië..? ; Vanwaar die Haat..?-zie: naar inhoudsopgave 16 ; Elkaar nodig hebben ; voor elkaars welzijn zorgen - Hoe zit dat..? - zie bladw.: Afhankelijkheidsrelatie ; Macht / Economie / Redelijkheid ; Maatschappij/Samemenleving-afl.34 ; De Maatschappij is inhoud van de Samenleving – zie bladw. ; De Samenleving dienen-afl.1 ; Verzorgingsstaat - zie bladw. ; IS LIEFDE hen(o.a politici) VREEMD..? ; Eenzaamheid en Samenleven ; BEDOELING – GEDOE - DOEL ; OVERLEVEN ; Bevrijding van de mens – zie bladwijzers ; Hij/Zij zal zich moeten beteren – zie bladw. GEDRAG ; De FILOSOOF- zie bladw. FILOSOOF ; Denk ik nu zelf na..? ; Verzorgingsstaat-zie bladw. Nationaal socialisme ; Moralisten - naar inhoudsopgave 06-Verwachtingen ; Racisme..! - zie bladwijzers ; Rassenvraagstuk – zie briefnummer 12 ; Waanvoorstellingen – zie bladwijzers : Arts/hulpverlener verbreekt zijn EED..! - zie LINK no. 10 ; Met elkaar omgaan-zie bladwijzers ; DISCRIMINATIE(7x)- zie trefwoorden onder D ; Waanvoorstellingen: zie bladwijzers in A-1, B-2, C-3, D-4, E-5, F-6, G-7 ; RACISME - verhullend taalgebruik - zie bladwijzers ; Rassenvraagstuk – zie briefnummer 12 ; VRIJHEID om te STERVEN…? – zie aflevering 23 ; Beschermen v/h LEVEN / STERVEN - zie LINK no. 10 ; Liefde /wel-niet laten gelden..? en Actieve Euthanasie /- keuze - verantwoordelijkheid - zie bladw. ; Hoe ontstaat ons Bewustzijn en de voorstelling in ons Zelfbewustzijn..? – zie bladw. ; De onechte cultuurontwikkeling-nrs.1t/m6 (berust de cultuur op minderheden..? – zie bladw. ; De strijd tegen het vrouwelijke ; Hermafrodiete mens ; Wat is seksualiteit nu eigenlijk ; OP de Valreep 2015 – Zie de Link op pag. Cultuur Filosofische Opmerkingen en KLIK op o.a. bladw. De Maatschappij fungeert als BIOTOOP ; Er is één leven, v/h ééncellige/Grondstructuur t/m het slotakkoord “De mens”- Zie bladwijzer “ Levende Cellen, de elementen v/h leven op aarde” ; Wrijving en spanningen typeren de RELATIES van vooral de moderne mensen. Zie bladwijzer “ Wrijving/Spanning ” ; Denk ik nu zelf na..? – Zie bladw. ; Cultuur versus Beschaving – zie aflevering 61 ; In een gezellige wereld gaat het niet om winnaars, máár om de talenten en de vermogens van de individuen – zie bladwijzer ;

NIETS MEER DAN DE SOM DER DELEN

Volgens mijn oude “Oosthoek” uit 1961 is het holisme een denkwijze die betrekking heeft op “het wezen van het leven", en wel in deze zin: "De levensverschijnselen zouden steeds, in tegenstelling tot die in de levenloze natuur, beheerst worden door de geheelheid(totaliteit) van het levende wezen. Dit geheel is niet alleen een som van de onderdelen, maar het is meer; het heeft eigenschappen die niet uit die van de delen verklaard kunnen worden. Het geheel is derhalve, volgens de holisten, principieel niet te analyseren". In het artikel van H. Dekker, verschenen in nr. 182- december 1987/januari 1988- van De Vrije Gedachte, komt wel zo’n vijf maal de uitdrukking "het geheel is meer dan de som der delen" voor. Als je zoekt naar definities van het holisme kom je steeds weer tegen dat er gesproken wordt van “een geheel ”een totaliteit” , “de som der delen” en bovendien de bewering dat er iets meer zou zijn dan die totaliteit of die som. De wijze waarop men die begrippen hanteert is opmerkelijk...

Het begrip totaliteit

Elk verschijnsel is een samenstelling van een meer of minder groot aantal elementen, laat ik voor het gemak zeggen: een verzameling atomen. Dat geldt voor het zogenaamde dode verschijnsel, maar ook voor het levende. Hoe je het ook wendt of keert, zo'n verzameling is niet groter of kleiner dan hij is. In de meeste gevallen zal het niet gemakkelijk zijn om de grootte van een verzameling atomen, of nog kleinere deeltjes, georganiseerd in een bepaald verschijnsel, vast te stellen, maar ondanks deze moeilijkheid moet je als je gaat “tellen” tenslotte toch bij een bepaalde hoeveelheid uitkomen. Dat geldt ook voor de levende verschijnselen, die zijn eveneens uit een bepaalde hoeveelheid deeltjes opgebouwd. Dekker geeft, in het genoemde nummer van ons maandblad, het eenvoudige voorbeeld van water, dat uit twee atomen waterstof en een atoom zuurstof is samengesteld. We weten dus precies dat het verschijnsel “water” uit drie delen bestaat, tenminste als het gaat over gewoon water en als je je bepaalt tot de vraag uit hoeveel atomen dat verschijnsel is opgebouwd. Het antwoord op die vraag is volstrekt éénduidig: water bestaat uit drie atomen, geen vier en ook geen twee, nee drie. Dat is “de som der delen”, dat is “de totaliteit”. De woorden “som” en “totaliteit” geven aan wat de uitkomst is als je je ertoe zet de elementen van een bepaalde verzameling te gaan tellen.

Als je dat goed doet ben je er op bedacht niets over te slaan, maar ook tel je er niets bij dat niet tot de verzameling behoort. Het is eigenlijk een doodsimpele zaak, je leert het al op de lagere school. In je portemonnee zit niet meer geld dan er in zit, maar ook niet minder - als er tenminste nog wat in zit, wat tegenwoordig bij een heleboel mensen nog maar de vraag is! Zou iemand nu beweren dat er meer in zit dan er in zit, dan zou je zonder dralen vaststellen dat diegene die dat beweert niet goed bij zijn hoofd is. Je hebt niet meer geld dan je hebt. Toch proberen de holisten, maar zij niet alleen, je wijs te maken dat hun zogenaamde “geheel” meer is dan “het totaal”, en dus meer dan de som van datgene dat er is. Heb je dan iets over het hoofd gezien? Nee, bij natellen kom je op dezelfde hoeveelheid uit. Hoe zit dat dan?

Kwantitatieve begrippen

Ik durf te stellen dat diegenen, holisten of niet, die beweren dat “het geheel” meer is dan de som der delen, niet weten waarover zij het hebben. Dat blijkt uit de volgende feiten: zij gebruiken het woord “meer” terwijl er met de beste wil van de wereld niets “meer” te ontdekken valt. Het totaal is het totaal en daarmee uit! Vervolgens - zie de inleiding aan het hoofd van dit artikel - bestaat men het om, sprekende over “een geheel”, zonder enig bezwaar het begrip “totaliteit” te gebruiken. Alsof dat hetzelfde is. Men heeft er kennelijk zelfs geen vermoeden van dat de begrippen “totaal” en “geheel” volkomen ongelijksoortig zijn en betrekking hebben op twee verschillende aspecten van de werkelijkheid. Ik las zelfs ergens, bij een aanhanger van het holisme nota bene, dat de “totaliteit” niet te analyseren zou zijn. Wat een begripsvervuiling! Elke totaliteit is te analyseren omdat hij uit een bepaalde hoeveelheid elementen bestaat. De begrippen “totaliteit” en “analyse” sluiten elkaar wederzijds in: de door analyse verkregen elementen vormen een totaliteit en bij analyse van een totaliteit krijg je een zeker aantal elementen. Die begripsvervuiling is een gevolg van onze cultuur. Voor ons denken is de gehele werkelijkheid uit te drukken in verzamelingen, die uit totalen van een bepaalde grootte bestaan. Het hoofdkenmerk van ons moderne denken is dat het een kwantitatief denken is, (en dus ook een analytisch). Een denken in hoeveelheden, aantallen en in getallen uit te drukken waarden. Wij drukken alles in getallen uit: bij elk probleem, of het nu over de criminaliteit of de ontkerkelijking gaat, vragen wij als eerste naar “de cijfers”, wat hebben die te zeggen over onze werkelijkheid. En wij nemen die “cijfers” als de maat, ze hebben voor ons een bijkans absolute betekenis. “De wil van het volk” bijvoorbeeld wordt getalsmatig uitgedrukt in de helft plus 1 en de betekenis van het vrijdenken in het aantal reacties op een televisie uitzending. Een economie is in orde als er een zekere “groei” uit de cijfers blijkt en een politieke ideologie wint aan geldigheid naarmate er meer mensen zijn die hun stem er op uitbrengen. Elke cultuur heeft de behoefte haar specifieke wijze van denken te verabsoluteren, dat wil zeggen van toepassing te verklaren op alle aspecten van de werkelijkheid. En zo passen wij onze kwantitatieve wijze van denken ook op alles toe. Bijna al onze gedachtegangen verlopen ongemerkt op die manier. In een heleboel gevallen is dat volkomen terecht, maar soms, zoals bij het thema van het holisme en in het algemeen bij levensthema's, slaat het nergens op en geeft het aanleiding tot bijna onoplosbare misverstanden doordat de verkeerde begrippen gehanteerd worden. De holisten zelf hebben dat doorgaans ook niet in de gaten en zo gaan zij maar ijverig door een niet-kwantitatieve benadering van de werkelijkheid te beschrijven met behulp van kwantitatieve begrippen. Men dringt wel aan op een “andere wijze van denken” - wat mij betreft terecht - maar men verzuimt daarbij zijn eigen, vanuit de cultuur ingeprente, denkwijze in twijfel te trekken en te onderzoeken. Men blijft steken in de behoefte om over andere dingen te gaan nadenken, en dat wijst onmiskenbaar op een bevangen zijn in een eenzijdig kwantitatieve benadering van de werkelijkheid. Mag het een wonder heten dat men vaak als warhoofd over komt, uiteraard vooral bij diegenen die zelf, door hun eenzijdig en verabsoluteerd kwantitatief denken, ook niet helemaal zuiver op de graat zijn?

Het geheel en de totaliteit

Als je een uitspraak wilt doen over de werkelijkheid als “het geheel” en daarbij een vergelijking wilt maken met de totaliteit van elementen waaruit dat geheel opgebouwd is, kan je niet zeggen dat het geheel meer is dan de som, de totaliteit, van de samenstellende delen. De begrippen “meer”, “minder” en “totaliteit” zijn kwantitatief. Zij hebben op hoeveelheden betrekking. Maar het begrip “het geheel” is een kwalitatief begrip; het heeft betrekking op een hoedanigheid. Een bepaalde totaliteit (verzameling) kan zich gedragen als “een geheel”, kan zich als zodanig laten gelden. De verzameling deeltjes die mijn lichaam is doet zich gelden als een geheel. Het kenmerkende van “een geheel” is de samenhang van letterlijk alle elementen met elkaar. Daarom is het eigenlijk wel juist als holisten zeggen dat “een geheel”, en niet “een totaliteit”, niet voor analyse toegankelijk is. Maar zij zouden er welbeschouwd aan toe moeten voegen: "zonder dit geheel op te heffen door het verbreken van de samenhang". Je lichaam is immers wel degelijk uit elkaar te halen - alleen ben jij er dan, als dat oorspronkelijke samenhangende geheel, niet meer. Het credo "het geheel is meer dan de som der delen" moet dus in feite als volgt luiden: "het geheel is iets anders dan de som der delen". De term “het geheel” is de uitdrukking van de wijze waarop “de som der delen” zich laat gelden en het is misleidend om te suggereren dat er ergens “nog wat” zou zijn. Die suggestie, die dus eigenlijk opgeroepen wordt door een niet herkende en in dit geval ongeldige kwantitatieve wijze van denken, geeft gemakkelijk aanleiding tot gelovig, zogenaamd religieus en mystiek gedoe. Dat kun je dan ook in de praktijk waarnemen bij mensen die vanuit hun levensbeschouwelijke achtergrond of vanuit hun pessimisme omtrent de toekomst van de wereld een groeiend wantrouwen tegen het moderne analytische denken hebben. Het zijn vooral godsdienstige mensen, en speciaal diegenen die met de concrete inhoud van hun godsdienst geen vrede meer hebben, die de genoemde kwantitatieve uitdrukking van een kwalitatieve werkelijkheid als een “nieuw inzicht” presenteren. Daarbij komt de suggestie dat er “nog wat” zou zijn natuurlijk goed van pas. Nog even en men zal je gaan proberen wijs te maken dat we er nu eindelijk in geslaagd zijn een geldig “godsbewijs” te leveren, zij het van een andere “god” dan de traditionele. Er blijkt immers meer te zijn dan er is! Dat is nu precies datgene waarmee de godsdiensten altijd al gekomen zijn. Toch is er over “het holisme” nog wel wat meer te zeggen dan alleen maar dat het omschreven wordt doormiddel van verkeerd toegepaste begrippen. Dan echter moeten we ons af gaan vragen of er in onze cultuur misschien iets door begint te breken. Iets van een vermoeden van andere en ruimere mogelijkheden en, daarmee samenhangend, de steeds sterker wordende overtuiging op het ogenblik op de verkeerde weg te zijn. De weg namelijk van de vernietiging...

Bovenstaande tekst is geschreven:

Door Jan Vis, creatief filosoof.

Terug naar: de Startpagina

Pagina's zijn door mij uit het tijdschrift van De Vrije Gedachte No. 184 maart 1988 overgenomen.

Aangezien de filosofie er niet is voor enkele bevoorrechten maar juist voor alle mensen, is het citeren uit mijn werk zonder meer toegestaan. Wel echter zou ik het op prijs stellen dat het citeren vergezeld gaat van een duidelijke bronvermelding! (Jan Vis)

website analysis

website analysis
online hit counter