Maart 1991
Naar
het begin v/h artikel en andere artikelen
denken,
een grens tever, gedrag, hitler,
individualisme, joden, machthebbers, politici,voorstelling,
Terug naar: De Startpagina
Naar bladwijzers: Consistent GEDRAG - Dubbelhartigheid
; PESTEN/PLAGEN ; LUCHTVERVUILING ; JODEN ;
Naar andere artikelen: Conditionering ; Robot denken ; Op de vlucht voor je eigen denken ; De
ISLAM rukt op… ; HET GELIJK en de DIALOOG ; Eenzaamheid en onvrijheid ; Het toenemend belang van het Atheïsme ; Geen God wat dan ; Godsdienst en Geloof
; Evolutie of Creatie ; De fundamentele intolerantie van de Godsdienst
; God bestaat niet ; Bedreiging van het
vrijdenken en het atheïsme ; De verdedigers van de Godsdienst ; Waarom is de Islam als godsdienst tegen de Westerse
Wereld..? zie no. 27. ; Toch nog een Theocratie- zie afl. 18 ; Ongewenst atheïsme- zie afl. 32 ; Verbieden van de godsdienst..?-zie afl. 21
; Hoe zit het nou
met Jahweh, God en Allah ; Discrimineert
/ onderdrukt de Westerse Cultuur..? zie aflevering 60 / 61 ; Waarom is de
Islam als godsdienst tegen de Westerse Wereld ..? zie no. 27 ; De Islam ; Het staat in
de Koran- zie aflevering 36 ; De heilige wet-De Sjari’a
; Burqa, volg bladwijzer ; Nihilisme ; De ontwikkeling
van het denken ; De Vrede ; Conditionering en De
ontwikkeling van de West Europese Cultuur(zie links: te erg/te veel en
dubbelhartigheid ) ; Behoort Israël tot
de Westerse Cultuur- zie aflevering 60…-onderdrukking van de Palestijnen, ; Kunnen Moslims zich invoegen in de Moderne cultuur..? – aflevering no. 37, ; Terrorisme / Taliban ; HET
VUUR DAT NIET TE BLUSSEN IS…Moordlust
moet zich uitleven…! De verschrikking van het grote sterven. COLLECTIEVE WAAN
Dubbelhartigheid, dat is volgens velen
het kenmerk van de Westerse en vooral de Amerikaanse politiek. Is dat waar? Wordt
er werkelijk met twee maten gemeten, op zo'n manier dat wat met betrekking tot
de ene situatie als de maat wordt genomen helemaal niet de maat is voor de
andere situatie? Mag Israël wel bepaalde
gebieden veroveren en bezet houden en mag Irak dat niet? Mogen de Amerikanen wel her en
der militair ingrijpen en is dat aan anderen verboden? Ik denk dat er niet van
dubbelhartigheid te spreken is. Afgezien van incidentele beoordelingsfouten is
volgens mij de beoordeling van de ene situatie op precies gelijke normen
gebaseerd als die van de andere situatie. Het internationale rechts-denken is
steeds consistent, het is een consequent soort van denken en er is niet van
dubbelhartigheid te spreken. Er wordt precies gezegd wat bedoeld wordt. Maar,
het is wel de vraag of dat denken zelf in orde is. Ik zal proberen aan te tonen
dat het gaat over een consistent soort van denken, waarvan echter wel te zeggen
is dat de soort niet deugt...
Voorstelling en gedrag
Het
gedrag van mensen is niet te verklaren vanuit dat gedrag zelf. Als je dat toch
probeert zal steeds blijken dat een bepaald gedrag in een bepaalde situatie,
door bepaalde mensen op tafel gelegd, in hoge mate samenhangend is. Het is consistent gedrag.
De ene gedraging volgt noodzakelijk uit de andere, als je tenminste
vergissingen buiten beschouwing laat. Een vergissing is trouwens alleen maar
dan een vergissing als er een afwijking van de te verwachten noodzakelijkheid
optreedt. Afgezien daarvan dus levert onderzoek naar de gedragingen van mensen
eigenlijk alleen maar een causale reeks van gebeurtenissen op. Te verklaren is
dan wel hoe de ene gebeurtenis tot de andere leidt, maar je komt er nooit
achter waarom het nu net die reeks is en geen andere. Als je daar toch achter
wilt komen moet je niet het gedrag gaan analyseren, maar moet je uit gaan
zoeken hoe het gesteld is met de voorstelling die de mensen van de
werkelijkheid hebben. Want het is hun eigen voorstelling die hen doet reageren
zoals zij reageren, en die voorstelling is volstrekt bepalend voor de, naar
aanleiding van allerlei situaties optredende, causale reeks van gebeurtenissen.
Zo'n voorstelling wordt in elk mens opgebouwd ten gevolge van een grote
variëteit aan ervaringen. Tot die ervaringen moeten ook de conditioneringen gerekend
worden, die als het ware het grondpatroon opleveren van waaruit aan
alles een betekenis gegeven wordt waaraan vervolgens een waardeoordeel wordt gehecht. Dat
gehele veelsoortige complex is de inhoud van de voorstelling en het is daarop
dat een mens zijn gedrag afstemt. Het is voor hem de realiteit, zo denkt hij
oprecht dat dat de werkelijkheid is. Er wordt vaak beweerd dat een mens zijn gedrag
afstemt op de objectieve realiteit. Mensen willen graag "realistisch"
zijn en dat is logisch: wie wil er nu leven in de wetenschap met een
illusie bezig te zijn? Toch weten wij allemaal dat een reële gebeurtenis door
de ene mens anders geduid wordt dan door de andere mens. Kennelijk is er voor
de mensen geen eenduidige realiteit en dat klopt: voor een ieder is de
realiteit een subjectieve realiteit. Het is in feite de eigen voorstelling en
op die voorstelling richt zich ieders denken met als gevolg een bepaalde
beoordeling, een bepaald waardeoordeel. Dat leidt dan weer tot een bepaald
gedrag. Als je dus een bepaald gedrag wilt begrijpen, zoals in ons geval dat
van politici en andere machthebbers, dan zul je aan de weet moeten zien te
komen wat de algemene geaardheid van hun voorstellingen is. Die geaardheid
stemt overeen met de soort van cultuur waarin die mensen zich ontwikkeld
hebben.
Individualisme
De
essentie van de moderne cultuur is de ontwikkeling van de mens tot individu.
Dat betekent om te beginnen dat ieder mens probeert zich af te scheiden van de
andere mensen om zich als "ik" op zichzelf te laten gelden. Ieder
mens trekt een grens tussen zichzelf en de anderen en daarbij is het zo dat een
ieder die grens voor zichzelf zo ruim mogelijk wil maken. Zo ruim mogelijk
omdat ieders voorstelling in principe de gehele werkelijkheid omvat. Daardoor
probeert hij een zo groot mogelijk deel van de werkelijkheid binnen zijn eigen
grens te trekken. Omdat elk individu daarmee bezig is leidt dat er toe dat er
in de mensheid een enorm gedrang ontstaat, een gedrang van mensen die het
allemaal zover mogelijk willen schoppen en die daarbij noodgedwongen almaar meer
anderen verdringen. Er woedt een strijd van allen tegen allen. Volgens een
groot aantal denkers gaat het hierbij om een fundamenteel menselijke
eigenaardigheid die altijd een dominante rol zal blijven spelen. Maar die
opvatting is niet juist, dat wil zeggen: die eigenaardigheid is wel
fundamenteel, maar hij kan logischerwijs niet voor eeuwig dominant zijn. Hij is
dat slechts in onze cultuur.
Het
is namelijk zo dat het juist de volgroeide individu zal zijn - aan het einde
van onze cultuur - die op den duur tot de ontdekking komt dat de andere mensen
vanzelfsprekend ook tot hun recht moeten kunnen komen. De mens als volwassen
individu gaat vanzelf laten gelden dat het begrip "ik" niet denkbaar
is zonder het begrip "de ander". In dat ontdekkingsproces spelen die
anderen natuurlijk ook zelf een grote rol: steeds meer mensen worden zich van
zichzelf bewust en gaan hun rechten afdwingen. Dat proces is op het
ogenblik over de gehele wereld waarneembaar. Uiteindelijk zal dat er toe leiden
dat de mens als "ik", de individu, het vanzelfsprekend vindt dat de
ander in zijn voorstelling inbegrepen is, niet als iets bedreigends of iets dat
overwonnen en in bezit genomen moet worden, maar om zo te zeggen " als een
ander aspect van zichzelf ".
Mede
door dat afdwingen van rechten ontstaat er het besef dat er aan dat
verdringingsproces grenzen gesteld moeten worden. Men komt langzamerhand tot de
overtuiging dat ieder zich ontwikkelend individu niet zomaar zonder meer
zichzelf breed kan maken en anderen daarbij leed berokkenen. Zo ontstaat er een
heel stelsel van rechtsnormen die in feite allemaal een beschermend
karakter hebben. Uit het ongebreidelde individualisme ontstaat zogezegd een
"gereglementeerd individualisme".
Gereglementeerd
individualisme
Vandaag
de dag denken vrijwel alle mensen in termen van gereglementeerd individualisme.
Omdat dit reglementeren nog betrekkelijk nieuw is - het heeft zich pas echt
doorgezet sinds het einde van de tweede wereldoorlog - krijgt het alle
aandacht. Zo ongeveer iedereen is bezig op zijn wijze de verdringing binnen een
kader van afspraken en voorschriften te dwingen, maar juist omdat dit het gedoe
van bijna iedereen is raakt de ware aard van datgene dat gereglementeerd wordt
steeds meer buiten beeld. Waar ging het nu werkelijk om? Het ging om het feit
dat een ieder bezig is de grenzen van zijn eigen "ik" zo ruim
mogelijk te maken en daarbij onvermijdelijk zijn medemensen verdringt. Dat is
de basis van waaruit het reglementeren plaats vindt. Als dat niet de basis was
zou het opstellen van reglementen helemaal niet nodig zijn, althans was dit
soort van beschermende voorschriften overbodig. Het is van belang om in te zien
dat die voorschriften slaan op het eenzijdige verruimen van de eigen grénzen
van het individu en dat zij per se niet slaan op dat verruimen zélf! Dat
iedereen zich breed probeert te maken is als vanzelfsprekend voorondersteld -
uiteraard, want het is het cruciale thema van onze cultuur. Het mag
alleen maar niet "te ver" gaan!
Over
het algemeen kun je zeggen dat de mensen nauwelijks iets van hun eigen cultuur
afweten.
Zij
weten wel, tot op zekere hoogte, wat er zich binnen hun cultuur afspeelt, maar
zij weten niet waarom er gebeurt wat er gebeurt. Hoe meer iemand ingespeeld is
op de gebeurtenissen, en zich met die gebeurtenissen of het sturen daarvan
bezig houdt, hoe minder zo iemand begrijpt waarom het allemaal is zoals het is.
Dat komt, zoals gezegd, door het feit dat juist zo iemand er in getraind is de
afzonderlijke gebeurtenissen uitsluitend te verklaren vanuit het gehele complex
van concrete gebeurtenissen en bovendien door die training en de hem ter
beschikking staande informatie in de mening is komen te verkeren dat hij
inderdaad alles begrepen heeft. Dat echter is een tragische misvatting ;
in feite heeft hij helemaal niets begrepen, hij heeft de gebeurtenissen slechts
op een causale manier gerangschikt.
Het komt vaak voor dat mensen precies de juiste
uitspraken doen zonder te weten wat zij zeggen. Zo verklaarde een van onze
politici in verband met de Golfoorlog dat Saddam Hoessein met de
verovering van Koeweit
"te ver" was gegaan. Een eigenaardige uitspraak, die evenwel precies
aangeeft welke voorstelling er aan ten grondslag ligt en dat blijkt bepaald
veelzeggend te zijn. Blijkbaar mag je namelijk wel "ver" gaan,
blijkbaar mag je wel andere mensen verdringen en alle mogelijke schurkenstreken
uithalen, maar moet je daarbij binnen zekere grenzen blijven. Onze politicus
gaf dus nauwkeurig aan hoe het met onze cultuur gesteld is, maar hij wist
absoluut niet wat hij zei. Als hij dat wel geweten had, echt begrepen,
dan zou hij stellig die uitspraak niet gedaan hebben, of, sterker nog: hij zou
helemaal geen politicus hebben willen zijn omdat die functie niets
anders zou kunnen inhouden dan het bestuurslidmaatschap van een vereniging van
schurken, weliswaar legitieme schurken, maar toch schurken...Ik kan niet beoordelen
waar de grenzen gelegd worden, maar zeker is dat zij gelegd worden en uiteraard
ook voortdurend veranderen. Binnen het kader van dat denken vindt men het
gerechtvaardigd dat de Amerikanen talloze gewapende interventies gepleegd
hebben en plegen, dat Israël andermans land veroverd heeft en dat er tegen het
uitmoorden van de Koerden niet zo heel erg geprotesteerd werd, evenmin
als tegen de recente terreur van de Sovjets in Afghanistan en de
Baltische staten. Dat alles viel kennelijk nog net binnen de grens van het
toelaatbare. De schurkenstreken van Saddam Hoessein vielen ook lange tijd binnen
de grenzen en dus was er geen beletsel om hem van allerlei wapentuig te
voorzien.
( Lees ook het bovenstaande )
Maar
hij is nú kennelijk een grens te ver gegaan - het kan ook zijn
dat men de grens stiekem wat nauwer gemaakt heeft, wie zal het zeggen? In onze
gehele "beschaving" wemelt het van de voorbeelden van veroordelingen
op grond van "te ver" gaan. Hitler en zijn trawanten
bijvoorbeeld hebben enige miljoenen joodse mensen op een gewetenloze manier
vermoord. Toch wordt Hitler niet veroordeeld omdat hij Joden vermoord heeft, maar om het er te véél waren
en het moorden op een te mechanische wijze gebeurde. Er zijn immers altijd Joden vermoord: in
Rusland behoren de pogroms nog niet zo lang tot het verleden en de Polen zijn er
na de tweede wereldoorlog nog mee bezig geweest. Als we met die feiten
geconfronteerd worden vinden wij gemakkelijk dat zoiets niet deugt, maar in
zijn algemeenheid valt het onmiskenbaar binnen bepaalde grenzen. We geven dit
niet graag toe, maar de praktijk wijst uit dat het wel degelijk zo is. Het
vernietigen van Irak, zoals dat op het ogenblik plaats vindt, valt ook binnen
de grens. Weliswaar vindt Jan Glastra van Loon, voorzitter van het Humanistisch
Verbond, dat het een kwestie is van kiezen tussen twee kwaden, maar ook die
afweging berust op het trekken van grenzen. Het resultaat van zijn gedachtegang:
de golfoorlog is, hoewel een kwaad, verantwoord! Dat
gaat dus niet te ver! Een ander voorbeeld: de luchtvervuiling.
We
zijn het er allemaal over eens dat wij de lucht vervuilen en dat zoiets
eigenlijk niet kan. Maar wat gebeurt er? We gaan grenzen aan de vervuiling
stellen. Binnen die grenzen mag je vervuilen dat het een lieve lust is, met als
gevolg dat de industrieën zo dicht mogelijk onder zo'n grens gaan zitten en
vervolgens vinden dat zij zoveel aan het milieu hebben gedaan. Maar, het zou
logischer zijn om te stellen dat er helemaal niet vervuild mag worden. Dan kun
je altijd nog eens bezien of een bepaalde vervuiling voorlopig nog technisch
onvermijdelijk is.
In
onze cultuur wordt er gedacht in termen van grenzen. Binnen het kader van dat denken
wordt er consistent gedacht. Als ons iets onbegrijpelijk voorkomt vindt dat
zijn oorzaak niet in dubbelhartigheid maar in het feit dat wij lang niet altijd
weten waar de grenzen getrokken worden, wij weten bijna nooit welke belangen er
werkelijk achter steken. Maar wat wij wel zouden kunnen en moeten weten is dat
datgene dat binnen die grenzen gerechtvaardigd wordt precies net zo dom
en kortzichtig en zelfs misdadig is als datgene dat er buiten gebeurt. In feite
legitimeert het denken in grenzen de schurkachtigheid, want de
grondvoorstelling wordt geaccepteerd dat wij menen het recht te hebben elkaar
te verdringen, omdat wij nu eenmaal onszelf als "ik" moeten
kunnen waarmaken. Maar die grondvoorstelling is onjuist wat betreft dat
verdringen. Het daarop gerichte denken deugt dus ook niet. Bovendien:
als je op dat verdringen doordenkt kom je tenslotte uit bij een, ondanks alle
rijkdom en macht, uiterst armoedige individu, die volkomen geïsoleerd is van de
wereld en die almaar geobsedeerd blijft door het feit dat hij alles wil
bezitten en daarin nooit volledig zal slagen. De machthebbers in deze wereld
menen in het algemeen wat zij zeggen en doen, de Amerikanen en onze krijgshaftige politici zijn niet dubbelhartig maar
juist heel consequent en duidelijk... alleen weten zij niet wat zij doen
en zeggen, omdat zij niet weten wat er werkelijk in onze cultuur gaande is. Als
je daar voor jezelf wel achter bent gekomen sta je er telkens verbaasd over
hoezeer zij de spijker op de kop slaan als ze je vertellen hoe het zit met de
wereld. Het beroerde is evenwel dat zij het niet over de wereld hebben maar
over hun eigen door de cultuur verwrongen voorstelling...
En dat moet dan aan de mensheid leiding geven!
Bovenstaande tekst is geschreven:
Door Jan Vis, filosoof.
Terug naar: De Startpagina
Naar andere artikelen: Conditionering ; Robot denken ; Op de vlucht voor je eigen denken ; De
ISLAM rukt op… ; Het gelijk en de dialoog
; Eenzaamheid en onvrijheid ; Het toenemend belang van het Atheïsme ; Geen God wat dan ; Godsdienst en Geloof
; Evolutie of Creatie ; De fundamentele intolerantie van de Godsdienst
; God bestaat niet ; Bedreiging van het
vrijdenken en het atheïsme ; De verdedigers van de Godsdienst ; Waarom is de Islam als godsdienst tegen de Westerse
Wereld..? zie no. 27. ; Toch nog een Theocratie- zie afl. 18 ; Ongewenst atheïsme- zie afl. 32 ; Verbieden van de godsdienst..?-zie afl. 21
; Hoe zit het nou
met Jahweh, God en Allah ; Discrimineert
/ onderdrukt de Westerse Cultuur..? zie aflevering 60 / 61 ; Waarom is de
Islam als godsdienst tegen de Westerse Wereld ..? zie no. 27 ; De Islam ; Het staat in
de Koran- zie aflevering 36 ; De heilige wet-De Sjari’a
; Burqa, volg bladwijzer ; Nihilisme ; De
ontwikkeling van het denken ; De Vrede ; Conditionering en De
ontwikkeling van de West Europese Cultuur(zie links: te erg/te veel en
dubbelhartigheid ) ; Behoort
Israël tot de Westerse Cultuur- zie aflevering 60…-onderdrukking van de
Palestijnen, ; Kunnen Moslims zich invoegen in de Moderne cultuur..? – aflevering no. 37, ; Terrorisme / Taliban ; HET
VUUR DAT NIET TE BLUSSEN IS…Moordlust
moet zich uitleven…! De verschrikking van het grote sterven. COLLECTIEVE WAAN
Pagina's zijn door mij uit het tijdschrift
van De Vrije Gedachte no. 213 maart 1991 overgenomen.
Aangezien de filosofie er niet is voor
enkele bevoorrechten maar juist voor alle mensen, is het citeren uit mijn werk
zonder meer toegestaan. Wel echter zou ik het op prijs stellen dat het citeren
vergezeld gaat van een duidelijke bronvermelding! (Jan Vis)
|
|